حاشیه‌نشین‌ها و تله فضایی فقر
گاه تصور می‌شود مسئولیت اسکان جمعیت ۱۸ تا ۲۰ میلیونی در مناطق حاشیه‌ای شهرها و بافت‌های فرسوده، بر عهده خود آن‌ها است و این وضعیت، محصول انتخاب طبیعی آن‌ها و حاصل فرهنگ این گروه اجتماعی(فرهنگ فقر) است. درحالی‌که فقر، مقوله‌ای سیاسی-اقتصادی است و حاصل سازوکار نظام‌ها و نهادهای حاکم بر جامعه است. تبلور فضایی این سازوکار، محروم ماندن کم‌درآمدها از داشتن سرپناه و مسکن است. اقتصادسیاسی به ما می‌آموزد تا در تحلیل چرایی فقر و به‌ویژه نابرابری، بر نقش منافع تأکید کرده و کارکرد نهادهای حاضر در قدرت را واکاوی کنیم؛ زیرا همواره تلاش گروه‌هایی در قدرت برای حفظ و تداوم منافع، موجب می‌شود گروه‌های دیگر از دست‌یابی به امکانات و منافع اقتصادی موجود در جامعه محروم شوند. البته این امر نافی نقش سیاست‌های ناهمگون، غیرکارشناسی شده، سلیقه‌ای و نامرتبط با موازین علمی و ساختارهای جامعه، در توزیع گسترده فقر و نابرابری و بازتولید اسکان غیررسمی نیست.
در گزارش دومین اجلاس اسکان بشر(استامبول، ۱۹۹۶)، فقر مسکن برای افراد و خانوارهایی تعریف شد که فاقد سرپناهی برخوردار از ایمنی و امنیت، سلامت زیرساخت‌ها(مانند آب لوله‌کشی، تأسیسات، بهداشت و فاضلاب و تخلیه زباله) هستند. «تله فضایی» مسکن به دو صورت تولید می‌شود. یکی کیفیت درونی و دیگری کیفیت بیرونی. منظور از کیفیت بیرونی، مکان جغرافیایی مسکن است. قرار داشتن مسکن در فضای اسکان غیررسمی و مناطق روستایی، به‌منزله افتادن در «تله فضایی» است. اسکان غیررسمی که در اثر به‌حساب نیامدن کم‌درآمدها در برنامه‌های شهری و مسکن به‌وجود آمده، حاصل برنامه‌ریزی خودبه‌خودی کم‌درآمدها برای تأمین مسکن نیست. هم از لحاظ درونی و هم بیرونی، آن‌ها در تله فضایی فقر افتاده‌اند. از لحاظ درونی، مسکن با مصالح ساختمانی و تجهیزات نامناسب و سطح زیربنایی ناکافی، ساخته می‌شود زیرا توان مالی برای تأمین مصالح کافی و مناسب و ایمن وجود ندارد. از لحاظ بیرونی نیز ناتوانی در پرداخت هزینه زمین، حاشیه‌نشینان را وادار می‌کند به‌سوی مناطقی روند که زمین با حداقل هزینه را به دست آورند. در این مناطق آن‌ها از کمترین دسترسی به خدمات پایه محروم می‌شوند. این جداسازی فضایی بین طبقات، کم‌درآمدها را از هم‌نشینی با اقشار دیگر و ارتقاء مدنی حاصل از آن محروم می‌کند. بدین ترتیب به‌جز تضاد سنتی شهر و روستا، که نوعی تله فضایی برای روستا به وجود می‌آورد، موجب به وجود آمدن یک تله فضایی بزرگ‌تر در اسکان غیررسمی نیز می‌شود.
به‌طورکلی، اقتصاد کلان کشور و روند تورمی آن باعث شده تا فقط بخش کوچکی از خانوارها-عمدتاً گروه‌های با درآمد متوسط به بالا- قادر به ورود به بازار مسکن باشند. به عبارت دیگر، فاصله بین نیاز و تقاضای مؤثر مسکن زیاد بوده و سبب می‌گردد گروه‌های با درآمد متوسط وکم، از دسترسی به مسکن مناسب محروم شوند.
پیش از انقلاب تحت تأثیر مکتب نوسازی و استراتژی توسعه از بالا که همواره معتقد به قطبی شدن توسعه و موجه نمودن بی‌عدالتی در فضا به‌منزله موتور توسعه بوده‌اند، اصولاً شاهد برنامه‌ای مدون برای اقشار کم‌درآمد نبودیم. مسلم فرض کردن نظریه فرهنگ فقر در حوزه شهری نیز باعث عدم توجه به اقشار کم‌درآمد که اغلب مهاجران روستایی بوده‌اند، گردید. پس از انقلاب به علت افزایش بُعد خانوار و مهاجرت گسترده به شهرها و بروز جنگ تحمیلی و شهرگرا بودن یارانه‌ها و …، شاهد افزایش ضریب جینی هستیم. نگاه‌های بازارمحور و رویکردهای نئولیبرالی از دهه دوم انقلاب وضعیت موجود را بسیار تشدید کرد. نگاه ساده‌انگارانه‌ای که می‌اندیشید با واگذاری همه‌چیز به بازار، نابرابری به‌خودی‌خود حل خواهد شد، عدم شفافیت در توزیع منابع مالی و قدرت در کنار عدم پاسخگویی در حوزه عمومی به این مقوله دامن زده است. علاوه بر این‌ها، تدوین و اجرای برنامه‌های اقتصادی بدون توجه به سیاست‌های اجتماعی، موجب تداوم مسئله فقر و ماندگاری آن به‌ویژه در حوزه مسکن شده که بحران کنونی اسکان غیررسمی را بیش از همیشه به‌وجود آورده است.
***
در هفته‌ای که گذشت، اخبار زیر جلب توجه می‌کند:
- با اجرای طرح تجمیع مدارس روستایی، کلاس‌های درس برخی روستاییان تعطیل شده و حالا چند سالی است که دانش آموزان مجبورند یا ترک تحصیل کرده و یا کیلومترها دورتر به مدرسه دیگری در روستاهای اطراف یا شهرستان‌ها بروند.
- وب‌سایت سازمان ملل متحد با انتشار اطلاعیه‌ای، مهم‌ترین مشکلات معلولان را نابرابری‌ها در حوزه حمل‌ونقل، شغل و استخدام، تحصیلات، آموزش، مشارکت سیاسی و اجتماعی دانست.
- رئیس کانون شوراهای اسلامی کار خراسان رضوی گفت: خواسته جامعه کارگری این است که دستمزد آن‌ها به واقعیات کنونی جامعه نزدیک شود زیرا رشد تورم باعث افزایش اختلاف طبقاتی کارگران با سایر اقشار جامعه شده است.
- جدیدترین گزارش توسعه انسانی سازمان ملل ضریب جینی ۱۵۲کشور جهان از جمله ایران را اعلام کرده است. سازمان ملل در گزارش توسعه انسانی ۲۰۱۹ متوسط ضریب جینی ایران بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷ را ۴۰ اعلام کرده است.
- به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، جهان‌نیوز نوشت: حسین انصاری‌راد، فعال اصلاح‌طلب و رئیس کمیسیون اصل نود مجلس ششم مدعی شده است: «نزدیک به پنجاه درصد مردم ایران زیر خط فقر زندگی می‌کنند».
- رئیس سازمان برنامه‌وبودجه با بیان اینکه روز دهم هر ماه، مبلغ حمایت معیشتی دولت و هر ماه نیز یارانه‌ها و حقوق کارکنان دولت را پرداخت می‌کنیم، گفت: جمع این ارقام حدود ۳۶ تا ۳۷ هزار میلیارد تومان در ماه خواهد شد.
- طبق اعلام قبلی ستاد شناسایی مشمولان بسته حمایت معیشتی دولت مستقر در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، روز چهارشنبه،۲۰ آذرماه پایان مهلت مراجعه به سایت «بسته معیشتی» به نشانی mcls.gov.ir خواهد بود.
- نماینده کارگران در شورای عالی کار، در گفت‌وگو با «اعتماد» پیش‌بینی می‌کند که ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار کارگر به دلیل تخلف کارفرما از پرداخت حق بیمه، از بیمه تأمین اجتماعی محروم مانده باشند.
- بر اساس گزارش بانک جهانی، نرخ فقر شدید در دو دهه اخیر در دنیا ۲۰ درصد کاهش یافته است. میزان مرگ‌ومیر کودکان نیز از ۱۴ درصد به ۷ درصد رسیده است.
- عضو شورای بنیاد ملی نخبگان، درباره عملکرد هیئت امنای مساجد، گفت: مردم باید هیئت امنا را خودشان انتخاب کرده و بر عملکرد آن‌ها نیز نظارت داشته باشند. وی افزود: دخل و خرج مساجد نیز باید شفاف باشد.
- دبیر شورای‌عالی مناطق آزاد اظهار داشت: با همکاری مناطق آزاد کشور، فاز نخست پنجره واحد خدمات الکترونیک مناطق آزاد همزمان با دهه‌ی فجر انقلاب رونمایی خواهد شد.
- وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی عنوان کرد: در حساب‌های ملی، حجم فعالیت‌های اقتصادی و سهم ارزش افزوده اقتصاد ایران در حوزه تعاون نیز دقیق نیست. بنابراین لازم است که یک مرکز ثبت اطلاعات حوزه تعاونی‌ها تشکیل شود.
- حجت الاسلام محسن غرویان در گفت‌وگویی، سرکشی به حساب‌های بانکی را یکی از عادی‌ترین راه‌های تشخیص افراد توانگر دانست و تأکید کرد: این شیوه به‌طور جدی در راستای شکل‌گیری عدالت اجتماعی است.
- رئیس کمیته شفافیت شورای شهر تهران گفت: با راه‌اندازی درگاه واحد انتشار آگهی‌های معاملات، متقاضیان شرکت در مزایده‌ها و مناقصه‌ها، علاوه بر اینکه از آگهی‌ها با خبر می‌شوند، اسناد مزایده و مناقصه را نیز دریافت می‌کنند.
- رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اردبیل، گفت: ثبت کالا در سامانه جامع انبارها از سوی افراد حقیقی و حقوقی ضروری بوده و با متخلفان برخورد قانونی می‌شود.
- رئیس اتاق بازرگانی تهران گفت: وجود شرکت‌های خصولتی عامل فساد است و بودجه شرکت‌های دولتی دو برابر بودجه عمومی است و میزان مالیات پرداختی آن‌ها شاید یک ششم بنگاه‌های بخش خصوصی است.
- به گزارش اقتصادآنلاین، امسال برای اولین‌بار برخی جزئیات بودجه شرکت‌های دولتی به مجلس ارائه شد.
- وزیر امور اقتصادی و دارایی اظهار کرد: ما برای اینکه جلوی فرار مالیاتی را بگیریم باید از فناوری نوین استفاده کرده و مالیات هوشمند دریافت کنیم و بهترین نتایج را داشته باشیم و این رویکرد به زودی آغاز می‌شود.
- به گزارش خبرگزاری فارس، آمار کتاب‌هایی که به صورت غیرقانونی در ایران چاپ می‌شوند، سالانه بیش از ۵ میلیون نسخه کتاب است.