گزارش پیش رو به بررسی و توصیف مهمترین اقدامات انجام شده در راستای مبارزه با فقر و گرسنگی پرداخته است.
چارچوب قانونی سیاست‌ها و برنامه های کاهش فقر
یکی از اصلی ترین اهداف نظام جمهوری اسلامی ایران، رفع فقر، تبعیض و توزیع عادلانه درآمد و ثروت می‌باشد که به صراحت در اصول سوم و بیست ونهم قانون اساسی به آنها پرداخته شده است.
این مهم همواره در برنامه های پنجساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. بطوریکه اقدامات صورت گرفته برای فقرزدایی در برنامه پنجساله سوم توسعه شامل اجرای برنامه‌های ویژه برای فقرا در زمینه های اشتغال،مسکن و آموزش و نیز ارائه حمایتهای غیر بیمه‌ای بوده اند. برنامه‌ها در پی فراهم آوردن امکانات لازم برای افراد نیازمند مراقبت و توجه بوده به گونه ای که توانمندی ها و خود اتکایی آنها افزایش داده و افراد نیازمند و فاقد توان کار را تامین مالی کنند.
فقر در ایران
فقر درآمدی، از ملموس ترین ابعاد فقر محسوب می شود .در رویکرد مبتنی بر فقر درآمدی، فقرا براساس سطح درآمد و در واقع توان خرید در بازار تعریف و شناسایی می شوند. از سوی دیگر گرسنگی به عنوان شدیدترین و خشن ترین چهره فقر نخستین حوزه ای است که در مباحث فقرزدایی مورد توجه قرار می گیرد. از این رو، نخستین آرمان توسعه هزاره براساس فقر درآمدی و گرسنگی تعریف شده است. برای ارزیابی وضعیت این آرمان، به بررسی شاخصهای کمی زیر می پردازیم:
- شاخص ۱) نسبت جمعیت با درآمد زیر ۱٫۲۵ دلار در روز.
- شاخص ۲) نسبت شکاف فقر براساس ۱٫۲۵ دلار در روز.
- شاخص ۳) سهم بیست درصد فقیرترین اقشار از مصرف کل.
- شاخص ۴) نسبت جمعیتی که حداقل انرژی غذایی مورد نیاز را دریافت نمی کنند.
- شاخص ۵) نسبت شکاف فقر براساس حداقل انرژی غذایی مورد نیاز.
قبل از ورود به بررسی این شاخصها باید متذکر شد شاخص های تعریف شده در اهداف توسعه هزاره در چارچوب تحلیلهای مقایسه بین المللی تعریف شده اند و به همین خاطر ممکن است در برخی موارد با تعاریف داخلی از خط فقر درآمدی،انطباق نداشته باشد. این موضوع به خصوص در رابطه با شاخصهای اول و دوم این اهداف ملموس تر بوده و در تحلیل آنها باید مورد توجه قرار گیرد.
نخستین شاخصی که در این چارچوب مورد بررسی قرار می گیرد، نسبت جمعیت با درآمد زیر ۱٫۲۵ دلار در روز (بر حسب برابری ارزش قدرت خرید) می باشد.
بررسی شاخص نسبت جمعیت با درآمد زیر ۱٫۲۵ دلار در روز (بر حسب برابری ارزش قدرت خرید)، بیانگر آن است که این شاخص بطور چشمگیری کاهش یافته و از ۱۸۰ درصد در سال ۱۳۸۰ به ۰٫۴۶ درصد از جمعیت کشور در سال ۱۳۸۷ کاهش یافته است.
به منظور نیل به این اهداف، برای اولین بار اسناد بخشی و فرابخشی، به عنوان اسناد راهبردی برنامه چهارم توسعه کشور تدوین شدند. عناوین مهمترین اسناد و برنامه های جامع بخشی و فرابخشی که تمام یا برخی از اهداف آنها، مربوط به فقرزدایی می باشد عبارتند از:
- برنامه های اجرایی مدیریت و خشکسالی
- برنامه توسعه کشاورزی
- طرح جامع مسکن
- طرح جامع توانمندسازی و حمایت از حقوق زنان
- سند توسعه اشتغال و کاهش بیکاری
- سند فرابخشی کاهش فقر و هدفمند کردن یارانه ها
- آئین نامه چتر ایمنی رفاه اجتماعی
- برنامه ملی توانمندسازی اجتماع محور
- برنامه بیمه اجتماعی روستاییان
معرفی سند فرابخشی کاهش فقر و هدمند کردن یارانه ها
- اهداف کیفی سند کاهش فقر و هدفمند کردن یارانه ها
- بهبود وضعیت تغذیه
- بهبود سطح دسترسی به خدمات بهداشتی، درمانی و توانبخشی مورد نیاز
- ارتقای سطح مهارتهای زندگی مبتنی بر دانش
- ارتقای وضعیت مسکن و سرپناه
- بازگرداندن گروههای آسیب پذیر به حوزه فعالیت اجتماعی
- کاهش آسیبهای ناشی از مخاطرات طبیعی ،سیاسی و اجتماعی