مولفان کتاب: سید‌حسن رضوی با همکاری سید‌بابک موسوی نژاد‌مقدم، صمد رحیمی سوره و علی شاه شجاعی
مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی طرح مطالعاتی، «روستا، فقر، توسعه» را با هدف مطالعه در زمینه مفهوم فقر، پدیدارشناسی فقر و شناسایی شاخص‌ها و روش‌های سنجش فقر در مناطق روستایی و ارائه برخی الگوهای مقابله با فقر از سال ۱۳۷۶ آغاز کرد و نتیجه آن دو جلد کتاب بود.
این کتاب نیز با هدف ارائه الگوهای مقابله با فقر و بررسی تجارب برخی کشورها برای ارائه راهبردهای عملی و قابل اجرا جهت جلوگیری از بروز و گسترش فقر به رشته تحریر آمده است. کتاب شامل چهار فصل است.
فصل نخست تحت عنوان «فلسفه و دیدگاه‌های موجود در زمینه فقرزدایی» به رهیافت‌های موجود در زمینه فقرزدایی و سیاست‌های مقابله با فقر پرداخته شده و به تفصیل دیدگاه‌های رایج و علل فقر و سیاست‌های مقابله با آن آمده است. در این فصل تجربه کشورهای جنوب آسیا در مطالعات فقر نوشته شده است که در آن چهار دیدگاه نظری (رهیافت نوکلاسیک، رهیافت اقتصاد سیاسی، رهیافت فرهنگ فقر، رهیافت مشارکتی در کاهش فقر) در مورد فقر در جنوب آسیا، منابع و پایگاه‌های اطلاعاتی در خصوص فقر، شیوع و روند فقر، عوامل موثر بر روند فقر و پیشرفت‌های طرح‌های ضد فقر نوشته شده است.
فصل دوم تحت عنوان «ابعاد فقر روستایی در آسیا و حوزه اقیانوس آرام» وضعیت جاری و علل شیوع فقر روستایی و مشخصه‌های آن مرور شده است. سپس راهبردهای توسعه، سیاست‌های اقتصادی کلان و فقر روستایی و تجربه اصلاحات اقتصادی در شرق و جنوب آسیا و کشورهای حوزه اقیانوس آرام مورد بحث قرار گرفته است.
فصل سوم به فقرزدایی از دیدگاه توسعه پایدار در روستاهای آسیا و اقیانوس آرام پرداخته است و عوامل موثر در سیاست‌های فقرزدایی شامل اعتبارات روستایی، تغییرات فناورانه و اصلاحات ارضی اشاره شده است. همچنین تعامل فقر روستایی با تجارت، زوال منابع طبیعی، صنعتی شدن روستا و نیز ابعاد جنسی فقر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در انتهای فصل توصیه‌هایی براساس تجربیات کشورهای آسیایی پیرامون سیاست‌های فقرزدایی در روستاها نوشته شده است. این تجربه‌ها نشان می‌دهد:
تنها در موقعیتی می‌توان سریعا به سمت فقرزدایی در روستاها حرکت کرد که یک دگرگونی قطعی در راهبرد توسعه و سیاست‌های اقتصادی کلان به سوی توسعه پایدار صورت گیرد یعنی با گشایش درهای تجارت و ایجاد فرصت سرمایه‌گذاری و آزاد گذاشتن ابتکارات بخش خصوصی برای کارآفرینی می‌توان به افزایش قابل ملاحظه‌ای در بهره‌وری منابع رسید.
دسترسی به زمین، رشد جمعیت، رشد کشاورزی و توسعه منابع انسانی عوامل موثر در شیوع فقر روستایی است که اصلاحات ارضی موفقیت آمیزی که امنیت اقتصادی و اجتماعی را برای روستایی فراهم کند، نقش کلیدی در رفع فقر دارد.
رشد کشاورزی از طریق افزایش درآمد کشاورران خرده پا و افزایش اشتغال و دستمزد فقرای فاقد زمین به فقرزدایی در روستاها به طور مستقیم کمک می‌کند. ایجاد شرایط تجاری بهتر و افزایش صادرات محصولات کشاورزی انگیزه کشاورزان را بالا می‌برد.
توسعه و استفاده از فناوری‌های زیستی می‌تواند با افزایش محصولات کشاورزی، سودآور باشد و هم به ایجاد محیط زیست سالم‌تر کمک می‌کند. در نتیجه دولت‌ها حوزه‌های تحقیق و ترویج کشاورزی را باید در اولویت قرار دهند.
دولت‌ها باید صنایع روستایی و نحوه ادغام آنان با صنایع مدرن و شهری را در نظر بگیرند تا بخشی از نیروی مازاد کشاورزی در این حوزه صنایع روستایی کار کند. دولت‌ها باید در حوزه‌هایی نظیر شناسایی تقاضاها، دسترسی به منابع سرمایه‌ای، آموزش مهارت‌ها، خدمات بازاریابی و غیره نقش مهمی ایفا کند.
فشار کار بر زنان فقیر روستایی در نتیجه زوال منابع طبیعی در حال افزایش بوده است. وضعیت اجتماعی اقتصادی زنان باید از سوی نهادهای رسمی تقویت شود تا به برابری جنسی در زمینه درآمد، بهره وری، فشار کار، اوقات فراغت، بهداشت و تغذیه و آموزش دست یابد. چنانکه نهادهایی باید وام‌هایی برای خرید زمین، آموزش مهارت‌های لازم، دسترسی به فناوری‌های جدید در کشاورزی، دامداری، ماهیگیری و … را تسهیل کنند.
در فصل چهارم، راهبردها و تجربیات برخی کشورهای آسیایی جهت مقابله با فقر، سابقه مبارزه با فقر در ایران و راهبردهای عملی برای کاهش آن و تجارب سایر کشورها بررسی شده است. چنانکه از بین کشورهای آسیایی مالزی به عنوان موفق‌ترین کشور در زمینه کاهش تعداد فقرا توانسته است وضعیت زندگی بیش از ۳۷ میلیون نفر را بهبود بخشد.
در ادامه فصل ملاحظات اساسی برای برخورد با پدیده فقر ارائه شده است. مهم‌ترین نتیجه از تجربیات کشورها نشان می‌دهد که افزایش مخارج دولت برای فقرزدایی به معنای بهبود رفاه فقرا نیست، بلکه تخصیص بهتر هزینه‌ها در درون بخش‌ها و استفاده کارا از این وجوه اهمیت زیادی دارد. حتی کشورهای کم درآمد از طریق هدایت صحیح مخارج عمومی، می‌توانند خدمات اجتماعی را بهبود بخشند. انتهای این فصل در یک جدولی طرح‌ها و سیاست‌های موفق در کشورهای چین، هند، کره جنوبی، اندونزی، مالزی، نپال، پاکستان، فیلیپین، سریلانکا و بنگلادش فهرست شده است که می‌تواند ایده‌های کارآمدی را در نظر ما بیاورد.
رضوی، سید‌حسن و دیگران (۱۳۸۲) روستا، فقر، توسعه، تهران: وزارت جهاد کشاورزی، سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی.
- نویسنده معرفی کتاب: راضیه شیخ رضایی