فقر، محدودیت و نابرابری در دهههای اخیر بیش از پیش در کانون توجه افراد، جوامع و دولتها بوده و به یک مشکل فراملی تبدیل شده است. در یک نگاه کلی میتوان گفت فقر فراتر از فقدان ثروت است و ابعاد گوناگونی از زندگی افراد را در بر میگیرد. یکی از ابعاد بسیار مهم فقر برای افراد، فقر انرژی است. عدم دستیابی به انرژی با کیفیت میتواند اثرات جبران ناپذیری بر زندگی و آینده افراد بگذارد، زیرا دستیابی به انرژی با ثبات و با کیفیت بیارتباط با سایر بخشهای زندگی افراد نیست؛ به عنوان مثال، ارتباط انرژی با بخش آموزش در سال جاری به دلیل همهگیری بیماری کووید ۱۹ و شکلگیری شیوه آموزشی جدید مجازی بسیار ملموس است. به این صورت که اگر خانواری دارای فرزند محصل باشد، برای آن که فرزند به موقع در کلاسهای مجازی حضور پیدا کند، نیاز به فراهم بودن تمام امکانات برای حضور او در کلاسهای مجازی است؛ لذا دسترسی خانوار به برق به عنوان یک انرژی با کیفیت و همراه با ثبات عرضه، بسیار حائز اهمیت است؛ بنابراین، اگر خانواری در نقطهای از کشور زندگی میکند که دسترسی به برق ندارد یا در صورت وجود دسترسی، ثبات عرضه وجود ندارد، این خانوار برای ادامه تحصیل فرزند خود دچار چالشهایی میشود که شرایط را برای آنها دشوار میکند. در چنین شرایطی میتوان گفت این خانوار دچار فقریا محرومیت در دسترسی به انرژی و خدمات انرژی است.
برای رسیدن به درک صحیح از فقر انرژی و آب، ابتدا نیاز است یک تعریف جامع از فقر انرژی ارائه شود؛ سپس با استفاده از تعریف، شاخصهای احصا فقرانرژی معرفی شده و براساس آن فقرانرژی و افراد فقیر در انرژی شناسایی میشوند. فقر و محرومیت در حوزه انرژی، درواقع بررسی میزان عدم دسترسی خانوار در هر نقطه از کشور به خدمات برق، گاز و آب است.
در بهترین حالت، نیاز است که اطلاعات هر خانوار بر اساس کد ملی یا کد پستی فرد در هر نقطه که ساکن است، قابل دسترس بوده و میزان برخورداری و بهرهمندی از انرژی به تفکیک هر خانوار مشخص باشد. اهمیت شناخت این موضوع در آن است که با شناخت مناطق محروم از خدمات انرژی و آب و افراد فقیر در این حوزه میتوان با ارائه راهکارها و پیشنهاداتی به بهبود شرایط در این نقاط کمک شایانی کرد.
در این گزارش برای رسیدن به هدف «سنجش فقر انرژی و آب در کشور» باید چهار قسمت بررسی شود: قسمت اول، تعریف و شناخت دقیق از فقر انرژی که در مطالب بالا به طور مفصل به آن پرداخته شده است؛ قسمت دوم ، تعریف شاخصهایی که بتوان براساس آنها افراد فقیر در حوزه انرژی و مناطق محروم از دسترسی به خدمات انرژی شناسایی کرد؛ قسمت سوم، بر اساس شرایط کشور ایران مشخص شود که کدام شاخص بهترین تصویر را برای فقرانرژی و محرومیت از خدمات آن، در ارتباط با ایران فراهم میکند و درنهایت، دادههای این شاخصها در کدام سازمانها و نهادها تولید میشود و جزئیترین مقیاس این داده ها تا چه حد است. اجرای پله به پله قسمتهای نام برده نیازمند مشارکت و تعامل سازمانها و نهادهای متولی انتشار آمار در این حوزه است تا بتوان با کمترین خطا میزان محرومیتها از خدمات انرژی و تعداد افراد دچار فقر انرژی در کشور را شناسایی کرد. در انتهای پیشنهادات سیاستی مطرح میشود و جدول جغرافیایی هریک از شاخصها نیز در پیوست ارائه میشود.
- گزارش کارشناسی معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی- دفتر مطالعات رفاه اجتماعی