ارتباط مفهوم فقر و بخش مالی در کلیدواژهای با عنوان شمول مالی قابل رصد است که به صورت خلاصه سهم افراد و بنگاهها در استفاده از خدمات مالی تعریف میشود. این مفهوم از اوایل قرن ۲۰۰۰ اهمیت پیدا کرده و موردتوجه بسیاری از سیاستگذاران، محققان و سایر ذینفعان قرارگرفته است. برای نمونه، در مجامع بینالمللی گروه بیست برنقش مهم شمول مالی در مبارزه با فقر و تحقق توسعه فراگیر تأکید شده و به منظور آگاهی و رصد این مفهوم، شاخصهای اصلی شمول مالی که حاصل تلاشهای مشارکت جهانی برای شمول مالی بود، به تصویب رسیده است.
در ایران نیز تلاشهایی برای بررسی وضعیت ایران در شاخصهای شمول مالی و تدوین سند راهبردی صورت پذیرفته است. این مطالعات خصوصا در بررسی رابطه بین فقر وشمول مالی بسیار اندک و ضعیف است. دیگر خلأ مطالعاتی در ایران این است که در مطالعات صرفا به بررسی شاخصهای شمول مالی مصوب گروه بیست اکتفا شده است، در حالی که برای ارائه تصویر دقیقتری از وضعیت ایران، باید از سایر شاخصهای فیندکس و نیز شاخصهای تکمیلی استفاده گردد.
در گزارش حاضر، علىرغم اهمیت سهم بنگاهها در استفاده از خدمات مالی، به دلیل تمرکز بر موضوع فقر صرفا موضوع سهم بری افراد در استفاده از خدمات مالی موردبررسی قرار گرفته است. این گزارش در پنج قسمت تنظیم شده است: پس از بیان مقدمه در قسمت اول شمول مالی براساس سطوح مختلف خدمات مالی تعریف می شود؛ در قسمت دوم با عنوان «شواهد تجربی از تأثیرشمول مالی بر فقر» سعی خواهد شد از مطالعات تجربی و میدانی که به بررسی تأثیرگذاری سطوح مختلف خدمات مالی بر موضوع مهم فقر در بین خانوار انجام شده است، جمعبندی ارائه گردد؛ در قسمت سوم با عنوان «شاخصهای سنجش میزان شمول مالی» شاخصهای شمولی مالی مصوب گروه بیست، سایر شاخصهای فیندکس و نیز شاخصهای تکمیلی که در بررسی وضعیت ایران مورداستفاده قرار گرفته، دستهبندی شده است؛ در قسمت چهارم با عنوان «وضعیت ایران در شاخصهای شمول مالی» براساس شاخصهای مطرحشده در بخش قبلی، تصویری از وضعیت ایران در دسترسی و استفاده از خدمات مالی ارائه شده و موقعیت ایران در مقایسه با متوسط جهانی و سایر گروههای کشوری موردبررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است؛ درنهایت، گزارش با جمعبندی و پیشنهادها پایان میپذیرد.
- گزارش کارشناسی معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی- دفتر مطالعات رفاه اجتماعی