نویسنده کتاب: پال هریسون
نویسنده کتاب برای نوشتن این کتاب طی پنج سال به نقاط مختلف جهان بهویژه یازده کشور درحالتوسعه سفرکرده است تا از نزدیک با فقر و نابرابری میان مردم و کشورها آشنا شود و بتواند با آمار و ارقام توضیحی از این نابرابری ارائه دهد. چنانکه خود در مقدمه کتاب مینویسند: هر آنچه هرروز از جهان سوم در رسانههای همگانی گزارش میشود فاجعه و شورش و کودتا و فساد است. در این کتاب سعی کردهام با عطف توجه خاص به موضوعات اساسی فقر و نابرابری زمینههای این حوادث بهظاهر مغشوش و جروبحثهای بین کشورهای فقیر و غنی در گفتوشنود شمال جنوب را روشن سازم.
هدف نویسنده از کتاب، بیان چارهاندیشیهای متعدد مؤسسات توسعه و دولتهای ترقیخواه در حل مشکلات بوده است. کتاب دارای هفت بخش یا به تعبیر مترجم هفت پاره است و ۲۲ فصل دارد.
موضوع پاره نخست بررسی ریشههای جغرافیایی و تاریخی فقر در کشورهای توسعه یابنده است. در فصل یک از اثر اقلیم بر عقبماندگی صحبت شده است. در فصل دو این سؤال مطرح است که چرا کشورهای غربی جلوتر از جهان سوم توسعه یافتند و فرمانرواییهای استعمارگر ایجاد کردند و عواقب آن چه بوده است. در فصل سوم موضوع شیفتگی رهبران جهان سوم بعد از کسب استقلال به الگوهای غربی توسعه بررسیشده است که چقدر این شیفتگی موجب خطاهای بسیاری شده است. چنانکه شیوههای زندگی و تولیدات و رهیافتهای غربی در بافت ملل فقیر توسعهای نادرست خلق میکند.
در پاره دوم از مشکلات کشاورزی و کشاورزان بیانشده است. اینکه اوضاع کشاورزی در سه قاره باهم فرق دارد و در هر فصل مسئله یک قاره تشریح شده است. فصل چهارم تحت عنوان «اقلیم بلاخیز، آفریقا» درباره وضعیت نامساعد کشاورزی و فناوریهای ابتدایی در کشاورزی آفریقا است. فصل پنجم با عنوان «پادش در آسیا» درباره خرد مالکی، افزایش بی زمینی، بدهکاری و مکانیزه شده کشاورزی در آسیا است. فصل ششم با عنوان «زمین یا مرگ در آمریکای لاتین» درباره منازعات بین کشاورزان است. در فصل هفتم از فرایندهای زیست بومی تهدیدکنندهٔ کشاورزی هر سه قاره صحبت شده است مثل مسئله بیابانی شدن، نابودی جنگل، شور شدن و رسوب گرفتگی.
پاره سوم به شهرهای در حال انفجار جهان سوم و اقتصاد آنها پرداختهشده است. فصل هشت درباره علل و ابعاد مهاجرت روستاییان تنگدست به شهرها برای پیدا کردن شغل و درآمد بالاتر است. فصل نهم با عنوان «سرزمین موعود: آسمانخراشها و حلبیآبادها» نگاهی به معضلات کالبدی و اجتماعی این شهرها است. فصل ۱۰ مشکل اشتغال و ناتوانی صنعت کلان در رفع آن بررسیشده است. موضوع فصل یازده مشکلات و دلگرمکنندگی بنگاههای کوچک و صنعت سنتی است که اکثر کارگران غیر کشاورزی در جهان سوم در آن کار میکنند. فصل دوازدهم با عنوان «اقتصاد ناهنجار» خلاصهای از عدم توازن در اقتصاد کشورهای توسعه یابنده است.
پاره چهارم کوشیده تا موضوع منابع انسانی جهان سوم را بررسی کند، سازوکاری که موجب میشود مردم در دام فقر بیفتند. در فصل سیزده و چهارده به موضوع پویایی و اثرات افزایش ناگهانی جمعیت پرداختهشده است. موضوع فصل پانزده و شانزده بررسی وسعت و تأثیر سوءتغذیه و بیماری است. فصل هفده وضعیت آموزش جهان سوم و ناکامی آن در کاهش فقر و کمک به توسعه را مرور کرده است. فصل هیجده به وضعیت زنان میپردازد. این فصول بارها به خواننده گوشزد میکند که کشورهای درحالتوسعه راهی را رفتهاند که نهتنها از فقر کاسته نشده بلکه بر نابرابری دامن زده، چنانکه زنها بهکل فراموششده بودند، مسئله اساسی توزیع غذا نادیده گرفتهشده و بهداشت و آموزش از الگوهای نامناسب غرب پیروی شده است.
در پاره پنجم سیاستهای ملی و بینالمللی مورد بررسی قرارگرفته است. در فصل نوزده بر مشکلات اصلی اقتصاد بینالمللی و اثر آن بر کشورهای تنگدست پرداخته، موضوعاتی مثل محصولات غیر کارخانه، فعالیتهای شرکتهای چندملیتی، بدهکاری و کمکرسانی. فصل بیستم درباره سازوکارهای سیاسی موجود در کشورهای توسعه یابنده مثل فساد و اثر ثروت بر سیاست و ریشههای بیثباتی سیاسی و خودکامگی است. در فصل بیستویک به اثر سازوکارهای فصول پیشین بر نابرابریهای داخل کشور و بینالملل بررسیشده است. در فصل بیستودوم چگونگی اثر نابرابری داخل کشورها و بین کشورها بر محدودسازی اقتصاد کشورهای درحالتوسعه و توسعهیافته نشان دادهشده است.
پاره ششم با عنوان «مرور اجمالی به سال ۱۹۹۳: نظم نوین جهانی ظلمانی» به کابوسهای تهدیدکننده جهان آینده میپردازد و با آمار و ارقام تهدیدهایی همچون بحران آلودگی، تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت و مصرف بیش از اندازه، پایان ظرفیت زمین و … را نشان میدهد. در انتها نیز چنین نتیجه گرفته میشود که هدف ما برای پنجاه سال آینده باید توسعه پایدار، حذف فقر مطلق و کاهش نابرابری در جهان باشد.
پاره هفتم با عنوان «وضعیت توسعه انسانی سال ۲۰۰۶» گزارشی درباره روند شاخص توسعه انسانی جهان است و بیان میکند که چالش اصلی در بهبود وضع انسانها در دههها آتی، نابرابری شدید است که ویژگی جهانیشدن بعد از ۱۹۹۰ است و باید مراقب آن بود.
هریسون، پال(۱۳۸۷) اندرون جهان سوم: کالبدشکافی فقر مفهومشناسی فقر، مترجم شهریار آژغ، تهران: اختران.
- نویسنده معرفی کتاب: راضیه شیخرضایی