مترجم: بهمن ذوالفقارپور و محمود ریاضی
سطح زندگی مادی مردم بعضی از نقاط جهان نسبت به نقاط دیگر بالاتر است. اختلاف بین فقیر و غنی از مدتها پیش وجود داشته و دیرزمانی است که راجع بدان نظریهپردازی شده است. ولی از زمان جنگ جهانی دوم علاقهمندی گستردهای درباره شناسایی این اختلاف و راههای رفع آن بهوجود آمده است. برای سنجش سطح زندگی، روش اندازهگیری مستقیمی که پذیرش همگانی داشته باشد، وجود ندارد. درواقع بیان عددی مقادیری چون آموزشوپرورش و بهداشت بسیار دشوار است. در کتاب پیشِ رو، اصطلاحات غنی و فقیر بهطورکلی در ارتباط با مصرف کالاها و خدماتی بهکار میرود که قابل ارزیابی عددی هستند. این کتاب اصولاً مربوط به شناخت تفاوت سطح زندگی بین گروههایی از مردم است که در مناطق معین جهان زندگی میکنند.
کتاب پیشِ رو مشتمل بر ۱۲ فصل بوده که در ادامه به خلاصهای از بحثهای هر فصل اشاره میشود:
فصل اول به مقدمه، هدف کتاب، مطالب مورد توجه و پرکاربرد و اصطلاحات بهکاررفته در کتاب میپردازد. در فصل دوم، ماهیت فاصله عقبماندگی، شرایط کنونی کشورهای فقیر، شش عنصر ترکیبی توسعه و روابط میان آنها و پاسخ به چرایی فواصل توسعهیافتگی در میان کشورهای فقیر و غنی، مورد توجه است. شش عنصر توسعه عبارتاند از: منابع انسانی، منابع طبیعی، ابزار و وسایل تولید، فراوردهها، حلقههای ارتباطی(کالاها، مردم و اطلاعات) و سازمان، بهعنوان رُکن هماهنگکننده سایر عناصر توسعه.
فصل سوم به بررسی تغییرات توسعه در سطوح محلی و منطقهای اختصاص دارد. در این فصل، نویسنده نخست به نابرابریهای منطقهای در مقیاسهای مختلف اشاره کرده، سپس تفاوتها سواد و سطح اشتغال بخش کشاورزی در سه ایالت برزیل را مورد بررسی قرار میدهد. همچنین تفاوتهای مربوط به درآمد پولی در ایالات کالیفرنیا و میسی سیپی، تغییرات اشتغال در کشاورزی در ایتالیا و نابرابری منطقهای در اتحاد جماهیر شوروی و سایر کشورهای سوسیالیست از دیگر موضوعات مورد توجه در این فصل است.
فصل چهارم، به تغییرات و انواع توسعه در سطوح بینالمللی اختصاص دارد. در این فصل، قریب به ۶۰ کشور جهان با متغیرهایی چون مساحت، جمعیت، ذخایر سوختهای فسیلی، ذخایر مواد معدنی، جمعیت فعال از نظر اقتصادی، درصد رشد سالیانه جمعیت، میزان تولید و مصرف انرژی، تأمین انرژی غذایی، میزان مرگومیر کودکان، میزان متوسط عمر، تولید ناخالص ملی و …، با یکدیگر مقایسه میشوند. در فصل پنجم، به واکاوی روندهای توسعه از گذشته تا حال، مسئله تغییر جمعیت در طول زمان، پایان دوره کشاورزی، تغییرات کارآیی و …، اختصاص دارد.
در فصل ششم، وضعیت دولتهای حاکم بر جهان و امکان کاهش اختلاف توسعهیافتگی همراه با امکان تجارت جهانی از نظر گذرانده میشود. نویسنده کتاب بر آن نظر است که کاهش و از بین بردن تفاوتها و اختلافات منطقهای در سطح زندگی درون یک کشور کاری بس دشوار است و کاهش اختلافات منطقهای بسیار کند صورت میپذیرد. همچنین جهان بهگونهای سازمان یافته که موانع عظیمی در راه انتقال کالا و مردم میان کشورها وجود دارد.
در فصل هفتم، به منابع طبیعی، تعریف آنها و وضعیتی که دارند، پرداخته شده است. در این فصل منابع طبیعی به چهار گروه تقسیم شدهاند: اول، زمین که از آن نباتات و حیوانات رشد مییابند. دوم، سوختهای فسیلی، که شکلهای اصلی مورد استفاده آن، زغال، لینییت، نفت و گاز هستند. سوم، مواد معدنی غیر سوختی مانند مس و پنبه نسوز و کدهای معدنی و …، که بسیار متغیر و متنوعاند و چهارم، مقوله فضا بهعنوان منبع حمایتی که در سهتای دیگر قبلاً بهحساب آمده است.
در فصل هشتم درباره انواع توزیع بحث میگردد. همچنین، جنبههای زیر از تولید و مصرف مورد بررسی و مطالعه قرار خواهند گرفت. فرض بر این است که این جنبهها، گویای اختلافات اساسی موجود در جهان باشند. این جنبهها عبارتاند از: تولید انرژی، مصرف انرژی، تولید مواد معدنی غیر سوختی، تولید فولاد، مصرف مواد غذایی، تعداد تخت بیمارستانی موجود و تولید ناخالص ملی.
در فصل نهم نویسنده میکوشد تا بهمنظور انجام مقایسهای میان کشورها، جهان را به تعدادی بیشتر یا کمتر از صد سلول با جمعیت نسبتاً متساوی تقسیم کند. ازاینرو، مقایسه سلولها در فصل حاضر بر مبنای مفهومی قرار دارد که هر سلولی دارای یک «نمودار مقطعی» است و نمودار مقطعی برخی از سلولها نیز بسیار شبیه به هماند. بهزعم نویسنده، یکی از مزایای تقسیم جهان به مناطقی که از لحاظ جمعیت تقریباً متساویاند، دستیابی به قابلیت مقایسه است.
در فصل دهم، برخی انتقالهای مورد نیاز جهت کاهش فاصله توسعه، نظراتی درباره فاصله توسعه، توزیع جهانی منابع طبیعی و تولید و امکان انتقالها، امکان عملی انواع مختلف انتقال و انتقال فولاد در مقیاس جهانی مورد واکاوی بیشتر قرار میگیرد. در دو فصل پایانی نیز روندهای اخیر و دورنماهای آیندهای که پیش روی توسعه کشورها قرار دارد، مورد مطالعه قرار میگیرد. در این فصول، به مواردی از قبیل تغییرات جمعیتی و نسبت آن با منابع طبیعی، روندهای تولید مواد معدنی، دورنماهای افزایش محصول در کشاورزی و … پرداخته میشود.
کول، جی.پی(۱۳۶۵). فاصله عقبماندگی. ترجمه بهمن ذوالفقارپور و محمود ریاضی. چاپ اول، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
- نویسنده معرفی کتاب: فاطمه نصیری