پژوهشگر: جمشید پژویان
با کنارهگیری دولتها از بخشی از فعالیتهای اقتصادی، و حذف بسیاری از موانع و قانونمندیهای اقتصادی بهوسیله دولت قطعاً اثرات قابلتوجهی در سیستم اقتصادی باقی میگذارد. حال این سؤال مطرح است که در این رهگذر چه اتفاقی برای فقرا افتاده و یا چه تغییراتی احتمالی در توزیع درآمد رخ خواهد داد. در بسیاری از موارد تغییرات اقتصادی به زیان فقرا عمل کرده و وضعیت متزلزل زندگی اقتصادی آنان را متزلزلتر میکند. اینجا است که توجه خاص به مسئله فقر و یک سیستم حمایتی مطرحشده و در کنار اجرای سیاستهای کوچکسازی دولت باید موردمطالعه عمیق قرار گیرد. جمشید پژویان در این راستا وضعیت فقرا در ایران را از نظر اقتصادی مطالعه نموده و پیشنهاداتی در مورد سیستم حمایتی در کتاب خود مطرح میکند. ازآنجاکه این کتاب درواقع مرحله دوم طرح است، فصل اول بهمرور مباحث و نتایج مرحله اول اختصاص دادهشده است. مرحله اول طرح در کتاب «سیاستهای حمایتی از قشرهای آسیبپذیر» تدوینشده است.
پژویان فصل دوم را به بررسی وضعیت معیشتی عشایر اختصاص داده است. وی ابتدا جمعیت عشار ایران را با استناد به آمارهای موجود موردبررسی قرار داده است. سپس با توجه به اینکه منابع درآمدی عشایر از سه طریق دامداری، کشاورزی و صنایعدستی تامین میشود، وضعیت اقتصادی عشایر را از طریق آمارهای موجود بررسی کرده و سپس سیاستهای حمایتی از عشایر که از طریق اتحادیه عشایر ایران تأمین میشود را بررسی کرده و نیازهای آنان را تخمین میزند.
بخش دوم این کتاب تحت عنوان بررسی مخارج خوراکی شهرنشینان و روستانشینان در سال ۱۳۶۹ شامل فصول سوم و چهارم کتاب است. پژویان در فصل سوم مروری اجمالی بر هزینه خانوار در سال ۱۳۶۹ انجام میدهد. ازنظر وی در اطلاعات منتشرشده از سوی مرکز آمار ایران در مورد بودجه خانوار سال ۱۳۶۹ ابهاماتی وجود دارد. بنا بر آمار منتشرشده مقدار مصرف و هزینه انجامشده بر روی بعضی کالاها در سال ۱۳۶۹ در مقایسه با سال گذشته به شدت تغییریافته که با شواهد موجود و تحول اقتصادی همخوانی ندارد. از نظر پژویان بخش عمدهای از این نوسانات ناشی از تغییر در نحوه پرسش از اعضای نمونه است، که وی در این فصل به بررسی این موضوع میپردازد.
فصل چهارم به بررسی الگوی مصرف گروههای مختلف شغلی در شهر و روستا در سال ۱۳۶۹ اختصاصیافته است که نحوه توزیع مصرف کالاهای نان، قند و شکر، مرغ، تخممرغ، گوشت، شیر، روغن نباتی، برنج و پنیر خارجی در بین گروههای شغلی شهری و روستایی به تفکیک بررسیشده است. وی در این فصل نتیجه میگیرد که وجود نان، روغن نباتی، قند و شکر و برنج در بسته حمایتی، در تثبیت وضعیت غذایی شهرنشینان و روستائیان و اقشار کمدرآمد آنان بسیار موثر است. برای آنکه حمایت از اقشار نیازمند هدفمندتر صورت گیرد، وی در فصل پنجم با بررسی وضعیت غذایی گروههای مختلف شغلی، آسیبپذیری نسبی گروههای شغلی را بر حسب مخارج خوراکی آنها مشخص میکند. وی همچنین شکاف تغذیه در شهر و روستا به تفکیک گروههای شغلی و شدت سوء تغذیه در شهر و روستا را تخمین زده است.
پژوهشگران در فصل ششم بر سیستم های حمایتی و تعیین خط فقر در شهر روستا متمرکز شدهاند. در این پژوهش خط فقر بر اساس میزان کالری ضروری تعریفشده است چراکه این امکان را فراهم میکند که با مراجعه به دریافت کالری دهکها درصد افرادی که مقدار کالری مورد نظر را دریافت نکردهاند مشخص کرد. سپس با استفاده از خط فقر استخراجشده مقدار کمک ریالی لازم برای هر دهک گروه آسیبپذیر محاسبه و سپس بودجه کل لازم تخمین زده میشود و در ادامه پیشنهاداتی برای نحوه انتقال سوبسید و بسته حمایتی ارائه میدهند.
در فصل هفتم اثر تعدیل نرخ ارز بر قشرهای کمدرآمد و کاهش ارزش پول داخلی بر قشرهای کمدرآمد مشخص میشود.
پژویان، جمشید(۱۳۷۴)،شناسایی و حمایت از اقشار آسیبپذیر، معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی،تهران: اول.
- نویسنده معرفی کتاب: فاطمه نصیری