گردآوری و ترجمه: احمد سیف
همه مکاتب اقتصادی در پذیرش تاثیرات سوئی که کاهش سرمایه‌گذاری بر نحوه عملکرد اقتصاد خواهد داشت اتفاق نظر دارند. آنچه مورد اختلاف نظر در میان اقتصاددانان است، راه‌های برون رفت از مرحله بحران بدهی کشورهای جهان سوم است. در دوره‌ای که با فروپاشی سوسیالیسم و عقب‌گرد ایدئولوژیک در میان نیروها و عناصر پیشرو مشخص می‌شود راه حلی که مقبولیت عامه یافته استراتژی تعدیل ساختاری است که شامل دو برنامه هم‌زمان خصوصی‌سازی یعنی واگذاری شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی و آزادسازی یعنی محدودکردن مداخلات دولت در قیمت‌گذاری و تخصیص منابع است. امروز کمتر کشوری در جهان سوم است که به درجات گوناگون درگیر اجرا و تبعات اجرای این سیاست‌ها نشده باشد. احمد سیف تلاش نموده تا تجربه کشورهای مختلف از اجرای سیاست‌های تعدیل ساختاری را در قالب یک مجموعه مقالات گردآوری کند. وی معتقد است که با همه ادعاهای جذاب تعدیل ساختاری، یا حداقل بخش قابل توجهی از آنچه تحت این استراتژی تدوین شده است، نه یک استراژی توسعه بلکه در واقع راه‌حل سرمایه‌داری جهانی برای مهار و حل بحران بدهی در دهه های ۷۰ و ۸۰ میلادی است که برخی از تحولات این دهه‌ها موضوع مقالاتی است که در این مجموعه گردآوری کرده است. در این مقالات از الگوهای پیچیده اقتصادی استفاده نشده است، بلکه اغلب مقالات زنان و مردانی عادی از تجربیات خود در کشورهایی که آن سیاست‌ها را اجرایی کرده‌اند سخن می‌گویند. مقاله های این مجموعه مضمون واحدی دارند و در همه آنها از رنج و فلاکتی که در پی اجرای این سیاست‌ها بر اقشار ضعیف جامعه تحمیل شده است سخن گفته می‌شود. از نظر سیف تراژدی هراس‌آور فقر در قالب کوشش برای توسعه شکل گرفته است که این مقالات توصیف مختصری از آنها است. این مقالات تجربه استراتژی تعدیل ساختاری در مصر، مغولستان، برزیل، شیلی، فیلیپین، سیلان، بولیوی، زیمبابوه، سنگال، غنا، هائیتی، کاستاریکا، کنا، موزامبیک، افریقای جنوبی، مکزیک ، مجارستان، سیرلئون و بنگلادش را بازنمایی می‌کند. سیف معتقد است گستردگی جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی این نمونه‌ها به گونه‌ای است که نمی‌توان بی‌قابلیتی حکومت را عامل ناکامی دانست. سیف تعمدا مقالاتی نظری که موضوع تعدیل ساختاری می‌پردازند را در این مجموعه نادیده گرفته است، زیرا بر این باور است که هر تئوری با پیامدهایش در عمل محک می‌خورد نه با پیچیدگی اجزا و یا همخوانی منطقی گزاره ها.
این مجموعه شامل ۲۳ مقاله کوتاه و مصاحبه است. در مقاله ای که جیمز پیتراس به بررسی تجربه بازار آزاد در آمریکای لاتین می‌پردازد، سه گزاره “حمایت همگانی از نئولیبرالیسم”، ” موفقیت سیاست‌های نئولیبرالی” و ” پوپولیست‌ها همه چیز را خراب کردند” را افسانه‌های تلقی می‌کند که توسط مطبوعات وابسته به قدرت در آمریکای لاتین تکرار می‌شود، اما با واقعیات آمریکای لاتین سازگار نیست. بلکه جنبشهای اجتماعی، ناآرامیهای شهری، ظهور نسل جدیدی از رهبران مبارزات اجتماعی، اعتصابات و … نشان دهنده واقعیت موجود در آمریکای لاتین پس از اجرای سیاست‌های تعدیل اقتصادی است.
در مقاله‌ای دیگر با عنوان “بحران در مصر: تعدیل ساختاری، امنیت غذایی و سیاست سازمان آمریکایی برای توسعه بین المللی” ری بوش چنین نتیجه می‌گیرد که با پذیرش فساد و عدم کارایی دولت و با توجه به شرایط جغرافیایی و جمعیتی مصر، اگرچه خودکفایی غذایی مصر بعید است اما نمی‌توان تصور کرد که نسخه مبتنی بر گشایش اقتصاد به روی بازار بین المللی، آزادسازی داخلی نیز به رشد پایدار و سراسری مصر منجر شود. همچنین او به تاثیر اجرای سیاست‌های تعدیل اقتصادی در کاهش فقر مناطق روستایی مصر بدبین است. او بین اجرای سیاست‌های تعدیل اقتصادی، افزایش فقر و شورش در مناطق شهری و روستایی ارتباط مستقیمی برقرار کرده و پیش بینی می‌کند که دولت مبارک با اجرای چنین سیاست‌هایی که موجب قیمتهای تصاعدی و بیکاری روستایی می‌شود بر حمایت از گروه‌های اسلام گرا که خدمات حمایتی آنها جایگزین خدمات حمایتی دولتی شده است، خواهد افزود و جریان‌های اسلامگرا از این وضعیت برای بسیج سیاسی مردم فقیر بهره خواهند گرفت و لذا حکومت مبارک را در مخاطره می‌بیند.
اما در مقاله‌ای تحت عنوان “موزامبیک گرفتار مارپیچ تعدیل اقتصادی” ضمن برشمردن اثرات منفی اجرای برنامه‌های تعدیل ساختاری بر افزایش فقر در این کشور تنها امید برای سنگال را تکیه روزافزون فقرا بر سازمان-های محلی برای پر کردن خلا ناشی از کنار رفتن دولت از حمایتهای اجتماعی می‌داند. از نظر ویدر شرایط حذف حمایتهای دولتی از فقرا اساسی‌ترین رویکرد پیدایش حرکت‌های دست جمعی و محلی برای سپردن قدرت به دست مردم و بهبود شرایط زندگی آنها با یا بدون کمک خارجی است. با توجه به رویکرد سیف به عنوان گردآورنده مقالات و مصاحبه‌ها تمامی مقالات این مجموعه دارای رویکردی منفی به تعدیل اقتصادی و صندوق بین‌المللی پول می‌باشند.
جمعی از نویسندگان(۱۳۸۰)، جهانی کردن فقر و فلاکت؛ استراتژی تعدیل ساختاری در عمل، تهران: آگه.
- نویسنده معرفی کتاب: فاطمه نصیری