نویسنده کتاب: ادریس جزایری و دیگران
مرکز مطالعات برنامه و اقتصاد کشاورزی، مطالعاتی را در سال ۱۳۷۲ به منظور بررسی تأثیر آزادسازی اقتصادی بر اقشار آسیبپذیر روستایی کشور آغاز کرد و در این راستا ابتدا به مطالعه ادبیات موجود پرداخت. کتاب فقر و روستا یکی از محصولات این مطالعات است که با توجه به ضرورت و اهمیت ویژه شناسایی تنوع گروههای فقیر و آسیبپذیر، دلایل بروز و گسترش آنها و نیز مکانیسم برخورد با آن در ارتباط با توسعه کشورهای درگیر و استراتژی توسعه جهانی تهیه و تدوین شده است. کتاب از دو فصل مجزا تشکیل شده است که هرفصل ترجمهٔ یکی از مقالاتی است که توسط سازمانهای بینالمللی که در دو دهه اخیر به راههای فقرزدایی در کشورها در حال توسعه توجه نمودهاند، منتشر شده است.
فصل اول ترجمه بخش سوم از کتاب «وضعیت فقر مناطق روستایی» از انتشارات ایفاد (صندوق بینالمللی توسعه کشاورزی) است که در مورد شناسایی پروههای آسیبپذیر و نحوه برخورد با بروز و گسترش فقر مناطق روستایی در ۱۱۴ کشور از مناطق مربوط به کشورهای جهان سوم بحث میکند و طی آن به معرفی شاخصهای لازم برای شناخت فقر و نوعشناسی آن و نیز شرایط این کشورها از نظر فقر روستایی میپردازد. شاخصهایی که در این پژوهش برای تعیین و اندازهگیری فقر از آنها استفاده شده است، عبارتاند از: وضعیت امنیت غذایی، وضعیت فقر همهجانبه، نیازهای اساسی و رفاه نسبی، توزیع درآمد. کشورهای آسیایی، کشورهای جنوب صحرای آفریقا و خاورنزدیک، و کشورهای امریکای لاتین از نظر شاخصهای مذکور با یکدیگر مقایسه شدهاند و نتایج در قالب جداول و نمودارهایی به تفصیل بیان شده است. در این بخش همچنین به تیپشناسی افراد فقیر و گروههای آسیبپذیر مناطق روستایی پرداخته شده است و به تفکیک دربارهٔ وضعیت دهقانان مالک زمینهای خرد، بیزمینها، عشایر کوچکننده، جمعیت قبایل و بومیها، ماهیگیران، خانوارهای تحت سرپرستی زنان و گروههای آواره اطلاعاتی بیان شده است. مشکلاتی و عواملی که باعث تشدید فقر روستاییان میگردد، در قالب عوامل انزوا (دوری از مراکز شهری و عدم دسترسی به مسیرهای ارتباطی)، بیگانگی، تحت سلطهبودن و وابستگی، کمبود مشارکت و کمبود داراییها بیان شده است.
فصل دوم ترجمهای است از فصل اول کتاب «راهنمای کاهش فقر» که به منظور راهنمایی کشورها در برنامهریزی و اجرای مطالعاتی از این دست توسط بانک جهانی انتشار یافته است. این قسمت به فرآیند تحول رهیافت بانک جهانی در زمینه فقرزدایی میپردازد و یک گزارش راهنما در مطالعات مربوط به فقر به شمار میآید. این فصل شامل سه بخش جزئی است. در بخش نخست پس از تعریف اصطلاحات اندازهگیری فقر، از قبیل خط فقر، عمق و وخامت فقر، طرح اجمالی فقر به عنوان طرحی که به استخراج و تنظیم اطلاعات مربوط به فقر کمک میکند، معرفی میشود. در واقع این بخش که «گزارش مفید و مختصر فقر» است، به منزله عکسی فوری از فقر به حساب میآید که به تعیین اولویتهای سیاستها و تجزیه و تحلیل هزینههای عمومی کمک میکند. شاخصهایی که در این بخش معرفی میشوند، امکان پیگیری نحوه پیشرفت امور را در طول مدتی معین و مقایسه کشورها را در این رابطه بوجود میآورد. بخش دوم به تلخیص به مسائل مربوط به اقتصاد خرد و کلان به منظور تجزیه و تحلیل اثرات سیاستها در رابطه با فقرا میپردازد. در این بخش بر رئوس سیاستهای بسته تعدیل ساختار اقتصادی از قبیل آزادسازیها، حذف سوبسیدها و افزایش قیمتها تأکید میشود. با آن که در زمان نگارش این کتاب (۱۹۹۳) اثرات زیانبخش این سیاستگذاریها بر زندگی فرودستان در کشورهای فقیر آشکار شده بود، و نویسندگان نیز در متن کتاب تصریحاً بر وجود این آسیبها اشاره میکنند، با این حال این آسیبها به عنوان عوارضی گریزناپذیر تلقی شده که در کوتاه مدت قابل اجتناب نیست. بخش سوم تجزیه و تحلیل هزینههای عمومی را از دیدگاه فقر مورد ملاحظه قرار میدهد. هدف نهایی بررسی صورت گرفته در این بخش ارائه پیشنهادهایی به سیاستگذاران کشور در زمینه امکان تخصیص مجدد منابع در محدوده بخشها و بین بخشها است که بتواند به طریقی موجب پیشبرد سیاست کاهش فقر باشد و از نظر هزینه و همچنین اقتصادی کارایی لازم را داشته و در ضمن پایا باشد. هدفهای میانی رسیدگی به این امر است که نهادهای و هزینههای بخشی چگونه متناسب و هماهنگ با چهارچوب انگیزشی عمل کنند که بتوان استراتژی هماهنگی را جهت رشد اقتصادی و کاهش فقر ساخته و پرداخته کرد.
جزایری، ادریس (۱۳۷۳) فقر و روستا (مجموعه مقالات)، مترجم ابراهیم زاهدی عبقری، زهره کسائی، تهران: مرکز مطالعات برنامهریزی و اقتصاد کشاورزی.
- نویسنده معرفی کتاب: زهره نجفی