نویسنده کتاب: مهشید بشیری موسوی
کتاب «تعهد به فقرزدایی در حقوق بینالملل» تألیف مهشید بشیری موسوی را میتوان به عنوان کتابی متفاوت در حوزه فقر در نظر گرفت. این کتاب با تاکید بر حقوق بینالملل تعهدات بینالمللی در حوزههای مختلف مربوط به فقر را مورد بررسی قرار داده و نشان میدهد کشورها با توجه به انواع این تعهدات متضمن چه نوع رفتارهایی در فرایند فقر زدایی هستند. این کتاب در قالب سه فصل و ۴۵۴ صفحه توسط موسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی منتشر شده است.
آنچنان که در مقدمه کتاب آمده است کتاب در صدد پاسخگویی به این سؤال است که آیا در حقوق بینالملل تعهد به فقرزدایی وجود دارد و در این صورت علاوه بر دولتها، جایگاه جامعه بینالمللی در ایفای تعهد مزبور چیست؟ در این میان سه سؤال فرعی نیز وجود دارد. اول آنها فقر چیست، چه ابعادی دارد و عوامل ایجاد آن کدام است. سؤال دوم آنکه راهبرد حقوقبشری به فقر در قالب نسلهای سهگانه حقوق به چه نحو بازتاب یافته است و در نهایت تعهدات دولت، جامعه بینالمللی و سازمانهای بینالمللی برای ریشهکن کردن فقر چیست.
فصل اول این کتاب از دو بخش تحلیل مفهومی فقر و عوامل ایجاد آن تشکیل شده است. کتاب ۱۵ مشخصه برای گروههای فقیر جامعه در نظر میگیرد که شامل مواردی همچون امیدزندگی پایین، تحصیلات کم، خطرپذیری زیاد، دستمزد ناچیز، بیکاری، کار اجباری کودکان، نبود پسانداز، سوءتغذیه، احساس درماندگی و غیره میشود. علاوه بر این کتاب انواع مختلف فقر همچون فقر موردی و فراگیر، اولیه و ثانویه، موقعیتی و نسلی، شدید و غیرشدید و غیره میشود. در بخش دوم فصل عوامل ایجاد فقر به دو دسته بیرونی و درونی تقسیم میشود. عوامل درونی فقر از منظر کتاب مربوط به حکمرانی نامطلوب، فقر اقتصادی محلی، فرار مغزها، رشد سریع جمعیت و در نهایت جنگ و درگیری میشود. عوامل بیرونی نیز به مواردی همچون سرمایهگذاری خارجی اندک، بدیهی زیاد خارجی، جرائم سازمانیافته، تروریسم و غیره میشود.
فصل دوم تعهدات حقوقبشری دولتها به فقرزدایی را مورد بررسی قرار میدهد. کتاب پیش از پرداختن به بحث اشاره میکند که ماهیت تعهدات بینالمللی در دو گروه «تعهد به رفتار و نتیجه» و «تعهد به احترام، حمایت و ایفاء» قابل تقسیم است. در این فصل از تعهدات متعدد دولتها در حقوق بینالملل بر حق داشتن کار، تأمین غذای کافی، تأمین مسکن، سلامتی، آموزش و غیره و تأثیر آن بر فقرزدایی برای احصا تعهدات بینالمللی استفاده میشود. علاوه بر این گفتار دوم این فصل به صورت مفصل نقش حقوق سیاسی و مدنی در پیشگیری از فقر را مورد مداقه قرار میدهد. کتاب با تفکیک دو نوع حقوق اقتصادی- اجتماعی و مدنی-سیاسی از یکدیگر در نهایت نتیجه میگیرد که اگرچه تعهدات نوع اول دولتها منوط به امکانات موجود آنها است، اما تعهدات نوع دوم آنها ارتباطی به امکانات اقتصادی و زیرساختی دولتها نداشته و دولتها میتوانند از طریق حذف حقوق مدنی و سیاسی شهروندان به پیشگیری از فقر و پیکار با آن کمک کنند.
فصل سوم با توجه به تعهدات احصا شده در فصل قبل به دنبال «کلید فرار از دام فقر» است. این فصل حول پنج گفتار «مسئولیت اولیه کشورهای فقیر»، «مسئولیت کشورهای پیشرفته»، «تلاشهای بینالمللی در خصوص فقرزدایی»، «نقش جامعه مدنی و بازیگران خصوصی در فقرزدایی» و در نهایت «نقش توسعه به مثابه کلید حل معضل فقر» میچرخد.
کتاب در بخش مسئولیت اولیه کشورهای فقیر سه مسئولیت اساسی برای دولت در نظر میگیرد که شناسایی فقرا، تأمین ابزارهای لازم برای فقر زدایی و اولویتدهی به مسائل فقرزدایی در برنامههای ملی را شامل میشود. در بخش مسئولیت کشورهای پیشرفته کتاب چالشهای همچون کوتاهمدت بودن برنامهها، چالشهای فنی، عدم هماهنگی سازمانهای بینالمللی، نادیده گرفته شدن اولویتها، عدم انسجام راهکارها، عدم انتقال تکنولوژی و غیره را در مسیر فقرزدایی بر میشمارد.
در موضوع توسعه به عنوان آخرین بحث کتاب نکاتی درباره فقر اشاره میشود که شامل موارد زیر است:
- در جامعه فقرا، ناهمگونی وجود دارد؛
- گونههای مختلف فقرا، به اقدامات فقرزدایی متفاوتی نیاز دارند؛
- فقرا به کمک همه نهادها نیاز دارند؛
- فقرا دیدگاههای متفاوتی در مورد هزینههای احتمالی تغییر رفتارشان دارند؛
- فقر پدیدهای پویا است؛
- چهره واقعی فقر، چهره محلی آن است؛
بشیری موسوی، مهشید (۱۳۹۵)، تعهد به فقرزدایی در حقوق بینالملل، تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش.
- نویسنده معرفی کتاب: سعید هراسانی