نویسنده کتاب: یتر تاونسند
کتاب «ساختن جامعه شایسته، تاملی دوباره بر نقش تأمین اجتماعی در توسعه» توسط مجموعه‌ای از نویسندگان تألیف شده است و پیتر تاونسند ویراستار آن بوده است. این کتاب اگرچه در بخش وسیعی از محتوای خود به نقش تأمین اجتماعی در کاهش فقر می‌پردازد اما محصور در این موضوع نیست و بخش بزرگی از تاثیرات تأمین اجتماعی همچون دولت‌سازی، کاهش نابرابری، رشد و غیره را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. این کتاب در پنج بخش و ۱۷ فصل تنظیم شده است.
بخش نخست کتاب حق تأمین اجتماعی در کشورهای با درآمد بالا و پایین را مطرح می‌کند. در این بخش اثر مخارج ۳۰ کشور عضو او ای سی دی بر کاهش فقر نشان داده شده است. بررسی‌های فصل اول نشان می‌دهد در صورت نبود نظام تأمین اجتماعی در کشورهای او ای سی دی متوسط فقر در ۳۰ کشور حدود ۴۵ درصد می‌بود، حال آنکه این رقم با وجود نظام تأمین اجتماعی پیشرفته حدود ۱۵ درصد است. نکته مهم آن است که از نظر کتاب بدون وجود یک نظام تأمین اجتماعی احتمال رخنه به پایین اثرات رشد بسیار کاهش می‌یابد.
در فصول پنجم و ششم موضوع تأمین اجتماعی در کشورهای فقیر مورد بحث قرار می‌گیرد. در فصل پنجم امکان مالی ایجاد یک نظام تأمین اجتماعی به همراه ترکیبی از کمک‌های بین‌المللی و کشورهای پیشرفته در بخش‌هایی از آفریقا و آسیا بررسی شد. اگرچه به طور کلی پاسخ نویسندگان این فصل به توانایی کشورها مثبت بوده است، اما در کل از نظر آنان نبود یک نظام تأمین اجتماعی مسائل بزرگی برای کشورهای فقیر ایجاد می‌کند.
فصل ششم به ارتباط شوک‌های اقتصادی و طبیعی در مزمن کردن فقر و تأثیر تأمین اجتماعی در مواجهه با آن می‌پردازد. این فصل آموزه‌هایی برای شرایط ایران حاضر (پس از رشد ۲۰۰ درصدی نرخ بنزین و افزایش سه برابری قیمت دلار) دارد. بررسی کشورهای مختلف در این فصل نشان می‌دهد در صورت عدم وجود یک تأمین اجتماعی منسجم با شکل‌گیری یک شوک همانند جنگ، زلزله، قحطی و یا در سطح کوچک‌تر روکود و تورم تمام یا بخشی از جامعه به زیر خط فقر رفته و تله‌های فقر ایجاد یا تقویت می‌شوند. به طور کلی این فصل نشان می‌دهد پرداخت‌های نقدی ناشی از تأمین اجتماعی به گروه‌های مختلف (مستمری بگیران، بیکاران، فقرا و غیره) تاثیرات جدی بر کاهش فقر و حتی کاهش بیکاری دارد.
فصل هفتم کتاب مختص فقر کودکان است، بخش زیادی از این فصل آمار و ارقامی را ارائه می‌دهد که نشان دهنده میزان فقر کودکان است (برای مثال سالانه بیش از ۱۰ میلیون کودک در کشورهای کمترتوسعه‌یافته می‌میرند، درحالی که به سادگی قابل پیشگیری است). کتاب بیش از اشاره به تأمین اجتماعی محلی نقش شرکت‌های چندملیتی را در مبارزه با فقر کودکان مطرح می‌کند.
فصل دوازدهم به مرور تجارب کشورهای درحال توسعه می‌پردازد. این فصل نشان می‌دهد تأمین اجتماعی در کشورهای کمتر توسعه یافته با کمبود منابع جدی مواجه بوده و تأمین اجتماعی بیشتر کارکنان دولت و شرکت‌های بزرگ را تحت پوشش خود قرار می‌دهد. با توجه به کمبود منابع کتاب دو پیشنهاد عمده برای کشورهای فقیرتر تعریف می‌کند. اول: پیشرفت مرحله‌ای به سمت یک نظام فراگیر که بیش از ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی را جذب می‌کند و دوم: پرداخت نقدی مشروط به افراد به شدت فقیر که کمتر از سه درصد تولید ناخالص را جذب خود می‌کند.
فصل چهاردهم به بررسی چند کشور بسیار فقیر می‌پردازد. از منظر این فصل اگرچه دیدگاه متداول این است که سرمایه‌گذاری در بخش تأمین اجتماعی و فقرزدایی منجر به کاهش امکان سرمایه‌گذاری دولت در بخش‌های مولد اقتصادی می‌شود، اما کتاب چنین نتیجه‌ای را قبول نداشته و سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها را هم‌افزا در نظر می‌گیرد. برای مثال در مورد اتیوپی کمک‌های غذایی دولت منجر به بهبود حفاظت آب و خاک، افزایش پس‌انداز، بهره‌وری بیشتر از طریق جلویگری از فروش در زمان بحران، افزایش پس‌انداز و در نتیجه تأمین آموزش و بهداشت شد.
فصل پانزدهم موضوع تفاوت‌های گسترده و ماهیت فقر در کشورهای مختلف مورد بحث قرار گرفته استکه در نتیجه آن نظام‌های تأمین اجتماعی متفاوتی را ضروری می‌کند. فصل شانزدهم تاکید خود را بر فقر ناشی از بیماری قرار می‌دهد. مطالعات تانگچاروئنساتین و همکارانش نشان می‌دهد که بسیاری از افراد بخاطر صورت‌حساب‌های پزشکی مستقیماً به زیر خط فقر کشیده می‌شوند. در این میان بیمه‌های درمانی نقشی اساسی در کاهش فقر بازی می‌کنند.
در نهایت فصل هفدهم به تلفیق تمام تجربیات مورد اشاره در جهان می‌پردازد و درس‌های اصلی این تجربیات را بیان می‌کند. این فصل نقش دولت، کارفرمایان و همچنین تأثیر تأمین اجتماعی بر اشتغال، تحکیم خانواده، ارتباط تأمین اجتماعی و توسعه روستایی و مباحثی از این دست را تشریح می‌کند. به طور کلی این فصل نشان می‌دهد تأمین اجتماعی نقشی مؤثر در کاهش فقر داشته و نه تنها از آن به عنوان یک کف بلکه باید انتظارات را فراتر ببریم. این کف حمایتی عبارت از دسترسی همه به مراقبت‌های درمانی، امنیت درآمدی حداقلی کودکان برای دسترسی به تغذیه، آموزش و بهداشت، حمایت‌های درآمدی هدفمند برای فقرا است.
تاونسند، پیتر (۱۳۹۷)، ساختن جامعه شایسته، تاملی دوباره بر نقش تأمین اجتماعی در توسعه، ترجمه میکائیل عظیمی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- نویسنده معرفی کتاب: سعید هراسانی