نویسنده کتاب: حمیدرضا درخشان
کتاب «شاخص چندبعدی فقر در ایران» پروژه پژوهشی حمیدرضا درخشان با همکاری عطیه یگانلو است که توسط موسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد منتشر شده است. این پژوهش به طور ویژه به سنجش شاخص فقر چندبعدی در ایران می‌پردازد و استان‌های کشور را بر اساس این شاخص رتبه‌بندی می‌کند. علاوه بر این وضعیت ایران با سایر کشورهای جهان نیز مورد بررسی این کتاب قرار می‌گیرد. این کتاب در ۹۸ صفحه با ۱۰ بخش (با شمول مقدمه) تنظیم شده است.
گفتار دوم کتاب مفهوم فقر و ابعاد آن را تشریح می‌کند. گفتار سوم و چهارم موضوع امنیت اقتصادی را طرح کرده و در گفتار پنجم شاخص‌های اندازه‌گیری فقر بحث می‌شود. گفتار ششم شاخص چندبعدی فقر ارائه شده و گفتار هفتم وضعیت کشورهای مختلف را بیان می‌کند. گفتار هشتم روش‌شناسی اجرای محاسبات ایران است و گفتار نهم و دهم وضعیت فقر چندبعدی در ایران و مقایسه آن با جهان را ارائه می‌کند.
در گفتار دوم مفهوم فقر این‌گونه تعریف می‌شود که «درآمد کم و ناتوانی افراد در به‌دست آوردن کالاها و خدمات اساسی مورد نیاز برای برخورداری از یک زندگی با عزت و کرامت انسانی است». ابعاد فقر از منظر این کتاب شامل فقر اقتصادی، فقر قدرت، فقر فرهنگی، فقر سیاسی و فقر اطلاعاتی می‌شود. این کتاب در گفتار پنجم خود شاخص‌های اندازه‌گیری فقر شامل منحنی لورنز، ضریب‌جینی، دهک‌ها، درآمد سرانه، برابری قدرت خرید، درآمد پایدار، توسعه انسانی و فقر انسانی به صورت مختصر تعریف می‌شود.
«شاخص چندبعدی فقر ماهیت و شدت فقر را در سطح فردی می‌سنجد […] منظور از فقیر فردی است که از محرومیت‌های چندگانه رنج می‌برد». شاخص چندبعدی فقر محرومیت افراد از آموزش تا سلامت، درآمدها تا دارایی‌ها و خدمات را می‌سنجد. در این شاخص خانواده‌هایی فقیر شناخته می‌شوند که اگر و تنها اگر جمع وزنی ترکیب زیرشاخص‌های تعریف شده برای فقر آن در سه بعد آموزش (سال‌های آموزش و ثبت‌نام در مدرسه)، سلامت (مرگ‌ومیر کودکان و تغذیه) و استانداردهای زندگی (برق، آب، تخلیه فاضلاب، کف‌پوش، سوخت و دارایی) بیش از ۳۰ درصد باشد.
در سطح جهانی بر اساس اطلاعات موسسه فقر و توسعه آکسفورد در سال ۲۰۱۰ حدود ۷/۱ میلیارد نفر در فقر چندبعدی به سر می‌برند. نیمی از این جمعیت در آسیای جنوبی و ۲۸ درصد آنان در آفریقای زیر صحرا زندگی می‌کنند.
با توجه به آمارهای در دسترس، پژوهشگران این کتاب برخی تعدیل‌ها و تغییرها در شاخص‌های فقرچندبعدی صورت گرفت که می‌تواند تردیدهای جدی در نتایج این پژوهش ایجاد کند. باوقوف به این چالش به طور کلی نشان داده شده است که اندازه این شاخص در سال ۸۵ برابر با ۰۵۱۴/۰ است. شدت فقر در این سال ۳/۳۳ درصد و متوسط شدت فقر در بین فقیران برابر ۴۲/۱۵ درصد است. بر مبنای این محاسبات ۱۰ استان ایران فقیر محسوب می‌شوند.
در سطح استانی بر مبنای داده‌های این پژوهش استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، کرمانشاه، فارس، هرمزگان، لرستان، خوزستان، اصفهان، تهران و ایلام استان‌های فقیر محسوب می‌شوند و به ترتیب بیشترین فقر چندبعدی را دارا هستند. از طرف دیگر استان‌های همدان، قم، آذربایجان شرقی، مازندران و چهارمحال کمترین میزان فقر را داشته‌اند. کتاب وضعیت استان‌ها در هرکدام از سه بعد فقر را به تفکیک توصیف می‌کند.
کتاب در بخش مقایسه ایران با سایر کشورهای جهان به تحلیل دقیقی نمی‌رسد و صرفاً به همین نکته اکتفا می‌کند که سطح ایران در کشورها متوسط است. البته این کتاب از شاخص توسعه انسانی (رتبه ۹۲) نیز بهره برده و با ترکیبی از این شاخص‌ها وضعیت ایران را در سطح متوسط ارزیابی می‌کند.
درخشان، حمیدرضا (۱۳۹۳)، شاخص چندبعدی فقر در ایران (تبیین شاخص‌ها و برآورد بر مبنای استان‌ها)، تهران: موسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد.
- نویسنده معرفی کتاب: سعید هراسانی