سنجش الگوی گستردگی فقر شهری با رویکرد آینده‌پژوهی نمونه موردی: کلان شهر تبریزآذر ۱۶, ۱۳۹۸

فقر شهری، بیش از یک سده است که موضوع مورد بحث جامعه شناسان، اقتصاددانان و سیاست مداران است. به علت تمرکز فزاینده فقر در شهرها، بحث بر سر علل، عواقب و نیز راه حل‌های مبارزه با آن به خصوص در دهه‌های اخیر، بسیار مورد علاقه بوده است. فقرشهری و گستره‌ی فضایی آن از موضوعات چالش برانگیزی است که در حال حاضر بیشتر شهرهای ایران گریبان‌گیر آن هستند. با توجه به اینکه این پژوهش به دنبال توسعه دانش کاربردی در زمینه سنجش الگوی گستردگی فقر شهری با رویکرد آینده‌پژوهی در کلانشهر تبریز است، لذا پژوهش از نظر هدف، بنیادی- کاربردی بوده و از نظر ماهیت و روش، تحلیلی- تطبیقی می‌باشد. جامعه آماری تحقیق شامل مدیران، کارشناسان و نخبگان آشنا به مسائل شهری در سطح شهر تبریز است که به روش گلوله برفی از ۵۰ نفر آن‌ها پرسشنامه تکمیل شده است. استنتاج حاصل از تحلیل کلاستر نشان می‌دهد که در هر سه دوره سال‌های، ۱۳۷۵ و ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ فقرشهری در بلوک‌های آماری به صورت لکه‌ای پراکنده شده و در هر دوره جدید به تعداد بلوک‌های فقیر افزوده شده است. همچنین نتایج حاکی از آن است که ۷ عامل کلیدی مهم در ارتباط با الگوی گسترش فقرشهری با استفاده از روش تحلیل ساختاری با نرم‌افزار میک‌مک انتخاب شدند و در نرم افزار سناریو ویزارد مورد بازنگری قرارگرفتند. نتایج نشان می‌دهد که نزدیک به نیمی از حالت‌های موجود در صفحه سناریوهای قوی، در وضعیت کاملاً مطلوب قرار دارند و پس از آن وضعیت بحرانی و در نهایت وضعیت مطلوب کمترین میزان را به خود اختصاص داده‌‌ است. از میان ۵ سناریوی قوی، ۳ سناریو در حالت کاملاً مطلوب قرار دارند که شرایط امیدوارکننده‌ای را برای الگوی گسترش فقر شهری نشان می‌دهد و ۲ سناریو در حالت بحرانی قرار دارند که لزوم برنامه‌ریزی جهت مقابله و کاهش تاثیرات منفی ناشی از وقوع آن‌ها، دیده می‌شود. نتایج حاصل از بررسی روایی سناریوها نشان می‌دهد که بر اساس سند چشم انداز بیست ساله، سال ۱۴۰۴ الگوی گسترش فقر شهری در حالت ایستا و بینابین قرار خواهد گرفت. این سناریو در وضعیت نامطلوب عوامل اقتصادی و وضعیت مطلوب و کمی رو به بهبود (وضع موجود) عوامل اجتماعی محقق خواهد شد. عوامل اجتماعی در این سناریو اندکی رشد مثبت دارند. این سناریو در در محور اقتصادی برای زنان اشتغال به مشاغل خانگی و غیررسمی و برای مردان اشتغال در مشاغلی که جنبه خوداشتغالی و غیر رسمی دارند و همچنین افزایش تدریجی رشد اقتصادی ، اشتغال و تولید و کاهش تدریجی پویایی و تحرک در اقتصاد کشور رخ می‌دهد. همچنین این سناریودر محور عوامل اجتماعی ، افزایش تدریجی سطح رفاه اقتصادی- اجتماعی، افزایش تدریجی رشد اقتصادی جامعه و افزایش تدریجی فرصت‌های اشتغال برای رشد کامل و تقاضای یک درامد بالاترمطرح می باشد. در این پژوهش نتایج ماتریس راهبردی کمی QSPM نشان می‌دهد که از بین ۶ راهبرد رقابتی منتخب، بالاترین جذابیت مربوط به راهبرد بستر‌سازی برای ورود زنان به عرصه‌ی مشاغل و مسؤولیت‌های سطوح بالای قانونگذاری، قضایی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و فن‌آورانه با نمره ۲۰/۳ و پایین‌ترین جذابیت هم به راهبرد تقویت فرصت بهره‌وری و رقابت پذیری در جهت ورود به بازارهای بین‌المللی با نمره ۸۷/۲ بوده است.