در این رساله سعی شده است به شناخت کلی از سلسله های درویشی نایل آییم و در چارچوبه های مردم شناسانه و جامعه شناسانه ویژگیهای عمومی و کارکردهای کلی آنها را در حد میسور بیان نماییم و سلسله های درویشی در قم صرفا” یک نمونه می باشند که جهت تطبیق اصول کلی بر مصادیقشان انتخاب شده اند. البته هر جا که مطلبی اختصاص به قم داشته باشد آن را با ذکر این خصوصیت مطرح کرده ام. اصولا” یکی از اهداف بررسی به اصطلاح “على اللهیان” قمرود نیز که به صورت ضمیمه همراه این رساله می باشد نشان دادن ویژگی شهر قم می باشد، اما این امر آنها را از “نمونه” بودن خارج نمی سازد. اینکه “على اللهیان” قمرود که از اهل حق میباشند و به هیچ وجه در شرائطی مشابه اهل حق نواحی دیگر قرار نداشته اند و خصوصیات تماما” یکسانی نیز ندارند “نمونه” بودن آن را خدشه دار نمی سازد.
برای آنکه مقصود از “نمونه” بودن مشخص شود به این مثال توجه کنید، اگر ثابت شود که سلسله های درویشی عکس العملی در برابر سنت دینی حاکم می باشند و از درون آن پدید می آیند، و سنت دینی حاکم در جهان اسلام و ایران “مذهب اهل سنت ” بوده است و قم به دلیل شیعه بودن تا قبل صفویه جنبشهای درویشی زیادی را تجربه نکرده است باز می توانیم از “نمونه” قم آن اصل کلی را مورد تائید قرار دهیم که سلسله های درویشی عکس العملی در برابر سنت دینی حاکم می باشند.
- سلیمان پناه، محمد . ۱۳۷۰٫ «مطالعه مردم‌شناسانه سلسله‌های فقر درویشی، نمونه قم». استاد راهنما: حشمت الله طیبی. دانشگاه تهران.