جنبش یا ناجنبش تهیدستان
گفته شده جنبش تهیدستان شهری در تقابل با دولت به‌مثابه تولیدکننده و آراینده فضا قرار می‌گیرد. دولت از یک سو عامل تولید فضا بر پایه نابرابری است و از سوی دیگر جنبش تهیدستان در پی آن است تا سهمی از فضای شهری را به دست آورد. برای مثال، حرکت به سوی اشغال خانه‌ها و هتل‌ها در ابتدای انقلاب نشانگر لحظه‌ای از جنبش تهیدستان بود که در پی آن بود تا فضایی را برای سکونت خود تصاحب کند. زورآبادنشینی و خوش‌نشینی نیز تلاش‌های دیگری هستند برای تسخیر فضای زیست توسط تهیدستان که در تقابل با منطق دولت برای سامان دادن به فضا است. برای مثال، تلاش دستفروشان برای کاسبی در خیابان یا مترو نمودهای تلاش تهیدستان شهری برای تسخیر فضای عمومی و ایجاد فضای کسب‌وکار است. این تقابل و فرآیند ممکن است به بخشی از زندگی روزمره تبدیل شود؛ آنجا که شاهد سازماندهی جمعی بدون عمل جمعی هستیم مثل اشکال مختلف دستفروشی یا ساخت‌وساز در مناطق اسکان غیررسمی. اما وضع به این‌گونه ادامه پیدا نمی‌کند و ممکن است تهیدستان وارد کشمکش و درگیری آشکار با دولت شده و دست به تسخیرهایی بزنند که در وضعیتی آرام رخ نمی‌دهد؛ نظیر اشغال خانه‌ها و هتل‌ها در دوره انقلاب، و از طریق این کنش جمعی درپی تأمین منافع خود باشند. در این صورت شاهد جنبش تهیدستان خواهیم بود. آنچه در دی ۱۳۹۶ و آبان ۱۳۹۸ شاهد بودیم، از سنخ دوم است.
اما آصف بیات صورت‌بندی متفاوتی از جنبش‌های تهیدستان را در قالب نا-جنبش ارائه می‌دهد. نا-جنبش تعبیر دیگری است از شکل اول کنش جمعی تهیدستان شهری و به معنای کنش‌های جمعی فعالان غیرجمعی است. نا-جنبش برآیند رفتارهای یکسان تعداد کثیری از مردم عادی است که کنش‌های پراکنده اما یکسان‌شان، تغییرات اجتماعی گسترده‌ای را به‌وجود می‌آورد؛ حتی اگر این رفتارها تابع هیچ ایدئولوژی یا رهبری و سازماندهی مشخصی نباشند. نا-جنبش‌های اجتماعی با جنبش‌های اجتماعی اشتراکات مهم و اساسی دارند، اگرچه پدیده‌های متفاوتی محسوب می‌شوند. (آصف بیات،۱۳۹۰) پیشروی آرام، اصطلاحی است که برای توصیف این نوع از کنش‌های پراکنده و هرروزه استفاده می‌شود. برای مثال، تلاش دستفروشان برای فعالیت در منطقه‌ای که حق فروش در آن را ندارند، بدون هماهنگی بین آن‌ها، یکی از مصادیق نا-جنبش تهیدستان شهری است. معمولاً در نا-جنبش‌ها اگر شواهدی از هماهنگی دیده شود، کوچک، پراکنده و تصادفی است. آصف بیات برای توصیف رابطه نا-جنبش با سیاست‌ورزی، از مفهوم سیاست‌ورزی خیابانی بهره می‌گیرد.
نهاد، نقش مهمی در نحوه ظهور و بروز جنبش تهیدستان دارد. دانشجو یا کارگر ممکن است مطالبات خود را در چارچوب دانشگاه یا سندیکا دنبال کند اما برای بیکاران، زنان خانه‌دار و دیگر گروه‌های فاقد نهاد و انجمن، خیابان تنها قلمرو تلاش برای مطالبه‌گری است. خیابان، عرصه سیاست‌ورزی برای چنین اقشاری است و این سیاست همان «سیاست خیابانی» است. به هرحال، جنبش یا نا-جنبش هر دو مفاهیمی هستند برای تبیین اشکال متفاوتی از شورش فقرا علیه نابرابری که متناسب با شدت محرومیت و زمینه اجتماعی، از گونه‌ای به گونه دیگر در فضای اجتماعی رخ نشان می‌دهند.
***
در هفته‌ای که گذشت، اخبار زیر جلب توجه می‌کند:
- به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، وزارت کار و تعاون به همراه وزارت راه و شهرسازی، برای مسکن کارگران تفاهم‌نامه‌ای امضا کردند.
- معاون توان‌بخشی سازمان بهزیستی کشور از تصویب اختصاص سهمیه بنزین ویژه معلولان در وزارت کشور، برای نزدیک به ۳۰ هزار پلاک خودرو ویژه معلولان خبر داد.
- فعال مطبوعاتی خوزستان می‌گوید: موضوع بنزین و اعتراض به گرانی آن تنها ظاهر و برونداد مسئله‌ای بود که در سطح کلان خوزستان و ماهشهر رخ داد. عمق ماجرا ریشه در فقر و محرومیت حاکم در این منطقه و کل خوزستان دارد.
- ۱۳ سال برای ازدواج دختران و ١۵سال برای پسران؛ موضوع لایحه‌ای جدید برای مقابله با کودک‌همسری که بالاخره در کمیسیون لوایح دولت تصویب شد.
- مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی درباره عملکرد سازمان نهضت سوادآموزی منتشر کرده که بر اساس آن، آمارهای رسمی سرشماری سال ۱۳۹۵، حاکی از وجود ۸ میلیون و ۷۹۵ هزار و ۵۵۲ نفر بی‌سواد در بین ۱۰ تا۴۰ سال سن در کشور است.
- به نقل از روزنامه اطلاعات، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی از امکان حضور زنان آسیب‌دیده در خانه‌های امن به همراه فرزندانشان خبر داد.
- طبق اعلام بانک جهانی، ۱۵ کشور از جمله تانزانیا، تاجیکستان، قرقیزستان، چین، هند، چاد، مولداوی، بورکینافاسو، اندونزی، ویتنام، اتیوپی، پاکستان، گینه، نامبیا و کنگو بهترین عملکرد را در مبارزه با فقر داشته‌اند.
- به گزارش خبرگزاری ایرنا، مرکز پژوهش‌های مجلس به موضوع حذف بیمه زنان سرپرست خانوار و بدسرپرست از مصارف جدول هدفمندی یارانه‌ها از تبصره «۱۴» بند «۲۵» در لایحه بودجه ۹۹ پرداخته و خواستار احیای آن شده است.
- معاون امور جوانان وزارت ورزش، ضمن تشریح میزان پرداخت وام ازدواج به تفکیک سنین مختلف در سال‌های اخیر، به افزایش۱۰ برابری تقاضای سالمندان متقاضی وام ازدواج اشاره کرد.
- به گزارش خبرگزاری تسنیم، مجلس شورای اسلامی با تأسیس ۱۱۱ منطقه ویژه و آزاد موافقت کرد؛ این در حالی است که مساحت فعلی این مناطق در ایران ۱۲ برابر میانگین جهانی است.
- دادستان عمومی و انقلاب شهرستان دماوند از ورود مدعی‌العموم به موضوع نابسامانی دفاتر و اتحادیه املاک خبر داد و گفت: تا زمانی که اتحادیه املاک و دفاتر مشاوران املاک ساماندهی نشود، تخلفات در این زمینه به قوت خود باقی خواهد بود.
- سخنگوی سازمان تعزیرات از تشکیل۲۰ پرونده در سراسر کشور مرتبط با فساد کاغذ دولتی خبر داد. از میان این۲۰ پرونده، برای هفت پرونده محکومیت صادر شده، سه پرونده حکم برائت گرفته و دو پرونده نیز به مراجع ذی‌صلاح ارسال شده است.
- رفع معافیت مالیاتی مؤسسات آموزشی و کنکوری ۶ هزار میلیارد تومان درآمد برای کشور به همراه دارد و می‌تواند در تحقق عدالت آموزشی و مالیاتی، شفافیت و جبران کسری بودجه کمک‌کار دولت باشد.
- رئیس شورای اسلامی شهد مشهد گفت: درحالی‌که۸۰ درصد بودجه شهرداری‌ها از محل تخلفات ساختمانی تأمین می‌شود، می‌بایست راهکاری به‌منظور جلب حضور و مشارکت مردم در این حوزه پیدا کرد.
- مدیرکل فناوری اطلاعات ستاد مبارزه با قاچاق گفت: پس از اجرای طرح شناسه کالا در گروه لوازم خانگی، مصرف‌کننده می‌تواند از طریق این شناسه و سامانه جامع گارانتی، خدمات پس از فروش دریافت کند.
- به گفته معاون تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، تاکنون ۱۲۲ هزار قانون، مقرره، رأی و نظر در سطح کشور، دسته‌بندی موضوعی و وارد سامانه ملی قوانین و مقررات شده است.
- سخنگوی قوه قضائیه گفت: تا امروز جای گلایه دارد که حدود ۲۰ شهردار، ۵۰ عضو شورای شهر و ۱۰۰ کارمند در تعدادی از استان‌ها و شهرستان‌ها تحت تعقیب قرار گرفتند، بازداشت شدند و برخی نیز محکوم شدند. این اعداد، حدودی است.
- به گزارش روزنامه همشهری، با فعال شدن زیرسامانه‌های سامانه جامع روابط کار، از هفته آینده امکان بروز تخلفاتی مانند امضای قراردادهای سفیدامضا به حداقل می‌رسد.