مبارزه با فقر: گزارش توسعه جهانی سال ۲۰۰۱-۲۰۰۰ بانک جهانی
معاونت امور اجتماعی، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور
دستیابی به اهداف توسعه جهانی نیازمند اقداماتی است تا باعث رشد اقتصادی و کاهش فقر و نابرابری شود. از این‌رو، برای مقابله با فقر وجود یک راهبرد جامع‌نگر دارای اهمیت حیاتی است. کتاب «مبارزه با فقر» که در اصل گزارش توسعه جهانی سال ۲۰۰۱-۲۰۰۰ بانک جهانی است، در سال ۱۳۸۱ از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور به انتشار رسید. این کتاب با ارائه تصویری کلی از مفاهیم فقر و علل آن و با ذکر راهبردها و جهت‌گیری‌های مناسب آغاز می‌شود و با تفصیل بیشتری درباره ماهیت فقر و تکامل مفاهیم آن ادامه می‌یابد.
کتاب مشتمل بر پنج بخش و یازده فصل است که مبتنی بر راهبردهای اولیه‌ی برگرفته از مشاهدات و تجارب دهه گذشته شکل گرفته است و سه محور اساسی مورد توجه در آن برای مبارزه با فقر عبارتند از: بهبود فرصت‌ها، تسهیل توانمندسازی و افزایش امنیت.
در بخش اول، چهارچوب کلی برای اقدام اساسی در سه زمینه – فرصت، توانمندسازی و امنیت و نقش آن – در کاهش انواع فقر ارائه شده است. نمونه‌های کشوری در این بخش این نکته اساسی را گوشزد می‌کند که اقداماتی که بر فرصت‌ها، توانمندسازی و امنیت اثر می‌گذارند، تأثیر متقابل داشته و هیچ سلسله مراتبی در بین زمینه‌های فوق وجود ندارد. به دیگر سخن، بهبود در هر یک، بسته به بهبود سایر زمینه‌ها است.
بخش دوم به بهبود فرصت‌ها اشاره دارد. از آنجایی که فقرا همواره بر محوریت فرصت‌های مادی تأکید می‌ورزند، اصلاحات بازار – منوط به آن‌که مبتنی بر شرایط ساختاری و نهادی محلی باشد-، می‌تواند در گسترش فرصت‌ها برای فقرا مؤثر باشد. برای ایجاد فرصت‌ها، رشد عمومی اقتصاد بسیار مهم است؛ اما الگو و کیفیت رشد نیز مقوله‌ی اساسی است. در جوامعی که نابرابری بسیار بالا است، گسترش برابری برای تسریع در کاهش فقر دارای اهمیت است. در اینجا حمایت دولت از آنچه که دارایی‌های فقرا، زمین و یا زیربناست و یا آنچه که برای آن‌ها قابل دسترسی می‌باشد، ضروری است.
تسهیل توانمندسازی فقرا، دومین محور اساسی است که در بخش سوم به آن اشاره شده است. در این راستا، افزایش حساسیت و پاسخگویی مؤسسات دولتی به نیازمندان و فقرا، حذف موانع اجتماعی و ایجاد نهادهای اجتماعی از مقوله‌های اساسی است که در این بخش به آن‌ها پرداخته شده است. افزایش مشارکت افراد فقیر در امر توسعه و کاهش موانع اجتماعی در ایجاد محیطی که در آن امنیت و فرصت‌های بیشتری داشته باشند، امری مهم است. با گسترش نهادهای اجتماعی، این تفویض اختیار قوام می‌یابد و توان افراد فقیر و محرومان اجتماعی را برای دسترسی به ساختار قدرتی جامعه و بیان خواست‌ها و آرمان‌های خود افزایش می دهد.
آسیب‌پذیری فقرا در مقابل حوادث غیرقابل کنترل و وخیم (همانند بیماری، تکانه‌های اقتصادی، شرایط بد آب و هوایی و بلایای طبیعی) عاملی برای تشدید وخامت اوضاع آن‌ها است و منجر به کاهش قدرت چانه‌زنی آن‌ها در بازار می‌شود. به همین دلیل افزایش امنیت (از طریق کاهش ریسک‌پذیری در مقابل حوادثی مانند جنگ، بیماری، بحرانه های اقتصادی) راه‌حل دیگری برای کاهش فقر محسوب می‌شود. به این ترتیب با کاهش آسیب‌پذیری فقرا و بقیه ساز و کارهای مناسب، فقرا آماده رویارویی با تکانه‌های مختلف خواهند بود. امنیت موضوعی است که در بخش چهارم به آن پرداخته شده است.
بخش پنجم به اقدامات جهانی می‌پردازد. بسیاری از مشکلات پیچیده در کشورهای در حال توسعه – از موانع تجاری گرفته تا بحران‌های مالی و بیماری‌های عفونی – تنها با همکاری کشورهای غنی قابل حل هستند. چشم‌انداز کاهش فقر بستگی به تغییر سیاست در کشورهای غنی و حرکت دسته‌جمعی در سطح جهانی دارد. کاستن از موانع تجاری، تقویت ثبات مالی، تولید کالاهای اساسی در سطح بین‌المللی به‌ویژه آن دسته از کالاهایی که مفید فایده فقرا باشند، نیازمند بسیج عمومی نیروهای جهانی برای خدمت به فقرا هستند. نیاز به این اقدامات در سطح بین‌الملل ایجاب می‌کند که نقش همکاری‌های بین‌المللی در کاهش فقر از نو تعریف شود.
فقر، چیزی فراتر از عدم تکافوی درآمد یا توسعه انسانی پایین است. فقر همان آسیب پذیری و فقدان حضور، قدرت و ابراز عقیده می‌باشد. به دلیل همین ماهیت چندبعدی پیچیده فقر، ارائه راهبردی برای کاهش فقر نیز امری پیچیده و دشوار است. در این کتاب سعی بر آن است تا راهبردی جامع برای غلبه بر فقر و محرومیت انسانی ارائه شود.
معاونت امور اجتماعی، دفتر امور تأمین اجتماعی، مرکز مدارک علمی و انتشارات(۱۳۸۱)، مبارزه با فقر: گزارش توسعه جهانی سال ۲۰۰۰-۲۰۰۱ بانک جهانی، تهران: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، معاونت امور پشتیبانی.
- نویسنده معرفی کتاب: مونا امیری