نویسندگان کتاب: جک آل راچ و جانت کی راچ
کتاب «جامعه‌شناسی فقر» با عنوان انگلیسی Poverty, Selected Readings (penguin modern sociology reading در سال ۱۹۷۲ با ویراستاری جک آل راچ و جانت کی راچ منتشر شد. این کتاب در سال ۱۳۵۴ با عنوان جامعه شناسی فقر در ایران منتشر شد. این کتاب مجموعه مقالاتی از بیش از ۲۰ نویسنده در حوزه جامعه‌شناسی فقر است.
این مجموعه در ۳۲۰ صفحه با ۲۸ مقاله در چهار بخش تنظیم شده است. بخش اول تحت عنوان زندگی فقیران شامل ۶ مقاله، بخش دوم با موضوع اندازه‌گیری، حدوث و خصوصیات فقر با ۶ مقاله، بخش سوم به اسم علل و علاج با ۱۱ مقاله و در نهایت بخش چهارم به نام ایدئولوژی و فقر با ۵ مقاله است.
مولفان در توضیح دلیل انتشار این مجموعه اشاره می‌کنند پیش از این موضوع جامعه‌شناسی فقر یک موضوع اصلی در جامعه‌شناسی نبوده است. کسانی که به این موضوع پرداخته‌اند، یا از دریچه روانشناسی اجتماعی به فقر نگاه کرده‌اند و خروجی آن مباحثی همچون انگ‌زنی و غیره بوده است و یا آن را تحت لوای سایر موضوعات جامعه‌شناسی همچون طبقات، هویت و غیره بوده است. آنان با بررسی تالیفات پیشین به این نتیجه می‌رسند که تقریباً تا اواخر دهه ۶۰ هیچ اثر جامعه‌شناسی که به صورت نظام‌مندی و نظری موضوع فقر را مورد بررسی قرار دهد طرح نشده و آثاری هم که در اواخر دهه ۶۰ و ۷۰ ارائه شده جنبه توسعه دانش داشته و فقرا را مسئله اصلی خود درک نکرده‌اند.
در پیشگفتار کتاب اشاره می‌شود که تحلیل جهانی فقر، تحلیل نهادی، بررسی نقش ایدئولوژی در فقر، گسترش قلمرو روانشناسی اجتماعی و اهتمام به شرایط مادی فقر اصول اصلی تدوین و انتخابات مقالات در این اثر را تشکیل می‌دهد.
بخش اول کتاب شامل مقالاتی می‌شود که قسمتی از آن کاملاً داستانی و قسمت‌های دیگر آن مبتنی بر آمار و ارقام است. برای مثال مقاله اول درباره تانزانیا است. روایتی از یک مقام دولتی در امور بهداشت و تغزیه که داستان برخوردش با فقر و مریضی را تشریح می‌کند.
«به زبان سواهیلی از بچه‌ها تقاضا کرد که هرکسی از غذای مدرسه نخورده دستش را بلند کند. بیست تا از بچه‌ها دست‌شان را بلند کردند. وقتی که پرسیدند چندتا از بچه‌ها هیچ‌وقت غذای مدرسه را نخورده‌اند، با همین جواب را شنید. متحیر و عصبانی شد. آموزگار جریان را توضیح داد: با اینکه غذا مجانی است ولی اولیا بچه‌ها باید قسمتی از هزینه حمل و نقل اطفال خود را پرداخت نمایند، و اگر نپردازند بچه‌هایشان از غذای مدرسه محروم می‌شوند. دکتر پرسید: اولیا چقدر باید بایت این موضوع پرداخت کنند؟ آموزگار گفت نزدیک به ۸۵ سنت در سال.»
بخش دوم کتاب اما بیش از آنکه توصیفی و داستانی باشد، مباحثی بیشتر علمی را طرح می‌کند. دشواری اندازه‌گیری فقر، شاخص‌های اخیر فقر در عرصه جهانی، مقایسه بین‌المللی، و بررسی فقر در سه جامعه متفاوت مقالات تشکیل دهنده این فصل است.
در بخشی از مقاله اول این فصل می‌آید «گذشته از جمع‌آوری داده‌ها، مشکلات مفهومی اساسی‌ای وجود دارند که به ارزش و مقایسه‌پذیری مطالعات فقر خدشه وارد می‌کند». واحد سنجش، وضعیت نسبی فقر و غیره مباحثی از این دست است. با توجه به این چالش‌ها موضوع فقر نسبی و مطلق و توضیح برخی شاخص‌ها همچون «نسبت کفایت حداقل» و غیره بررسی می‌شود. فصل دوم این بخش شاخص‌های همچون امید زندگی، اتومبیل، مصرف سرانه انرژی و غیره را در کشورهای توسعه یافته و کم‌تر توسعه یافته مورد توجه قرار می‌دهد. مقاله بعدی امکان مقایسه کشورها را فراهم می‌آورد.
«وقتی که روش‌هایی برای اندازه‌گیری فقر، که امکان مقایسه بین کشورها را ممکن می‌سازد، به دست آید. تحلیل تفاوت‌هایی که بین ممالک فقیر و غنی وجود دارد میسر خواهد شد». مقالات این بخش تحلیل‌های متفاوتی از دلایل و درمان فقر ارائه می‌کنند. اصلی‌ترین دلالت آن است که کشورهای فقیر به اندازه‌ای که تمام مردم بتوانند در سطحی بالاتر از زیست فقیرانه زندگی کنند، کالا و خدمات تولید نمی‌کنند.
حال می‌توان دلایل این عدم تولید کالا و خدمات را در عوامل مختلف جست. از نظر این کتاب استعمار کشورهای صنعتی، نابرابری درآمد، جمعیت زیاد اصلی‌ترین دلایل گسترش فقر در کشورهای مختلف است. با توجه به این موضوعات مشخص است که درمان‌های ارائه شده در کتاب نیز معطوف به همین سه دلیل عمده است. اجرای برنامه‌های کاهش فقر در کشورهای کمترتوسعه یافته، برنامه‌های توسعه منطقه‌ای، اعطای کمک‌های دولتی به کشورهای فقیر، و ایجاد زیرساخت‌های آموزشی و بهداشتی برای مردم کشورهای فقیر عمده راه‌های مربوط به دلیل اول (رابطه استعماری کشورهای صنعتی و فقیر) است. با این حال بخش عمده راهکارهای ارائه شده در این کتاب معطوف به الگوی نوسازی و صنعتی کردن جوامع فقیر است و در نهایت سومین راه حل کتاب مربوط به کنترل جمعیت می‌شود.
راچ، جک ل و جانت ک راچ (۱۳۵۴)، جامعه شناسی فقر [مجموعه مقالات]، ترجمه احمد کریمی، تهران: موسسه انتشارات امیر کبیر.
- نویسنده معرفی کتاب: سعید هراسانی