نویسنده کتاب: ل جورج بک فورد
کتاب «فقر پایدار» درواقع توصیفی از وضعیت کشورهای متکی بر کشاورزی صادراتی با فناوری سنتی و یا صنعتی است. مفهومی که نویسنده آن را «بزرگ مزرعه‌داری» عنوان می‌کند. این کتاب در ۳۴۰ صفحه و ۱۱ فصل تدارک دیده شده است. کتاب فقر پایدار توسط مهدی قراچه داغی ترجمه و در سال ۱۳۵۱ منتشر شده است.
با توجه به اینکه پایه‌های این کتاب به موضوع کشورهای متکی بر بزرگ مزرعه‌داری پرداخته است، لازم است پیش از پرداختن به موضوعات ارائه شده در کتاب مفهوم بزرگ مزرعه‌داری تشریح شود. مولفه‌های سازنده بزرگ مزرعه‌داری را می‌توان تولید کشاورزی، مقیاس بزرگ، محصول صادراتی، مدیریت خانوادگی، استفاده از کارگران غیرماهر دانست.
بر اساس تعریف «بزرگ مزرعه یک واحد اقتصادی است که کالاهای کشاورزی را برای فروش تولید می‌کند و تعداد نسبتاً زیادی از کارگران غیرماهر را که بر فعالیتشان نظارت می‌شود در استخدام خود دارد. در این مزارع کارگران برای تمام مدت سال استخدام می‌شوند و معمولاً این عده تنها در تولید یک یا دو محصول قابل فروش در بازار تخصص دارند. این مزارع با دیگر مزارعی که در آنها عوامل تولید، و از همه مهم‌تر مدیریت و کار، ترکیب می‌شوند تفاوت دارند».
فصل‌های تشکیل دهنده این کتاب به ترتیب عبارت از بزرگ مزرعه‌داری و اقتصاد جهان سوم، اقتصاد سیاسی تحول در اقتصاد و اجتماع بزرگ مزرعه‌داری، ابعاد سیاسی و اجتماعی بزرگ مزرعه‌داری، چشم‌انداز در توسعه بزرگ مزرعه‌داری، رشد و ماهیت واحدهای بزرگ مزرعه‌داری کشورهای استعمارگر، هزینه‌های اجتماعی بزرگ مزرعه‌داری، پویایی توسعه نیافتگی یا کشاورزی بزرگ مزرعه‌داری، امکانات موجود برای تغییر و تحول، بزرگ مزرعه‌داری در کشورها و مناطق توسعه نیافته و در نهایت تشکیلات اقتصادی بزرگ مزرعه داری است.
اصلی‌ترین سؤال این کتاب آن است که در اقتصادهای بزرگ مزرعه‌داری مردم چرا فقیر هستند و برای مبارزه با فقر آنان چه کاری می‌توان انجام داد. البته خود نویسنده اعتراف می‌کند که در کتاب بیش از آنکه پاسخی ارائه شود، سوال‌های بسیاری برای پاسخ گرفتن مطرح می‌شود. مباحث مطرح شده در کتاب به طور عمده‌ای به موضوع «جهان سوم» و توسعه آنها مربوط می‌شود.
این کتاب موضوع فقر و توسعه را در دو محور داخلی و سیاست خارجی کشورها مورد ارزیابی قرار می‌دهد. به عبارت دیگر کشورهای فقیر به دو دلیل ساختار و نهادهای اجتماعی حاکم بر داخل جامعه و روابط آنان با کشورهای مرکز در فقر و تنگنا هستند و هر اقدامی برای بهبود این وضعیت به اجرای راهکارهایی برای هر دو سطح نیاز دارد. با توجه به اینکه کشورهای کمتر توسعه یافته اتکای بسیاری بر کشاورزی داشته و فرایند توسعه نیز در اکثر کشورها از بهره‌ور ساختن کشاورزی نشات می‌گیرد، موضوع کشاورزی در کاهش فقر اهمیت بنیادین پیدا می‌کند. نتیجه اصلی این کتاب آن است که نظام بزرگ مزرعه‌داری در نهایت منجر به توسعه نیافتگی بیشتر کشورها می‌شود. بخشی از دلایل این موضوع به ساختار تصمیم‌گیری و مدیریت در این کشورها و بخش دیگر به نابرابری فزاینده در این نوع نظام اقتصادی مربوط است.
فصل اول کتاب به این موضوع می‌پردازد که اقتصاد بزرگ مزرعه‌داری چه نوع اقتصادی است، چه کشورهایی با این نوع اقتصاد قابل شناسایی هستند و در نهایت تأثیر این شیوه بر فعالیت‌های کشاورزی این کشورها چیست. در فصل دوم اقتصاد سیاسی این جوامع و نحوه تغییرات در آن بخصوص با توجه به تجربه کشورهای حوزه کارائیب مورد بررسی قرار می‌گیرد.
فصل سوم ابعاد سیاسی- اجتماعی این نوع اقتصادها را بررسی می‌کند. این فصل نشان می‌دهد این کشورها دارای نهادهای خاص خود است که علاوه بر دامن زدن به فرایندهای ضد توسعه‌ای به آن ماهیتی بومی نیز می‌بخشند. وجود سلسله مراتب اجتماعی مبتنی بر نژاد و ممنتع کردن تحرک اجتماعی بخشی از این خصوصیات است. در فصل چهارم عواملی که تغییر در اقتصادهای بزرگ مزرعه‌داری را تبیین می‌کند مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این فصل به صورت خلاصه عبارت است از اینکه انحصار زمین از طریق روی آوردن به بزرگ مزرعه‌داری گسترش یافته و دوم اینکه در این ساختارها واحدهای وابسته به مرکز دارای اهمیت بیشتری هستند.
فصل پنجم به صورت دقیقی نحوه تبدیل شدن بزرگ مزارع به شرکت‌های با مسئولیت محدود را نشان می‌دهد. فصل ششم نشان می‌دهد تخصیص منابع در این اقتصادها بسیار غیر بهره‌ور بوده و عدم بهره‌برداری صحیح از منابع بر میزان فقر می‌افزاید. فصل هفتم نتیجه‌گیری تمام فصول پیشین است. در این فصل ارتباط تنگاتنگ بزرگ مزارع با محیط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی این جوامع نشان داده شده و نشان می‌دهد بدون حذف نظام بزرگ مزرعه‌داری امکان توسعه و کاهش فقر در کشورهای فقیر ممکن نخواهد بود. فصول هشت تا یازدهم کتاب به چگونگی امکان حذف این ساختار است.
بک فورد، ل جورج (۱۳۵۱)، فقر پایدار، ترجمه مهدی قراچه داغی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- نویسنده معرفی کتاب: سعید هراسانی