نویسنده کتاب: سهیلا پروین
کتاب «روند فقر در برخی از مشاغل و عوامل مؤثر در تخفیف آن (در مناطق شهری ایران)» تألیف سهیلا پروین و با همکاری زهرا نصرالهی و علیرضا بارانی است. با توجه به سال نشر این کتاب (۱۳۷۳) باید اولویت اصلی آن را در مواجهه با سیاست‌های تعدیل ساختاری آن دوره دید. این کتاب در چهار فصل زیر تدارک دیده شده است:
- رشد یا توزیع: نظریه‌ها و تئوری‌ها
- مسائل مدل‌های برنامه‌ریزی مبتنی بر توزیع مجدد درآمد
- معیارهای عملی در تعیین سطوح فقر
- بررسی ابعاد فقر در مناطق شهری
فصل اول این کتاب به طور کلی دو گروه نظریات را با یکدیگر مقایسه می‌کند. دسته اول نظریاتی که از توزیع عادلانه به نفع انباشت سریع و بدون ریسک سرمایه دفاع می‌کنند و دسته دوم شامل نظریاتی است که با توزیع به تداوم توزیع نابرابر پس از رشد به توزیع مجدد درآمد و حتی سرمایه تاکید دارند. کتاب سپس با ناکارآمد بودن هر دو گروه نظریه به معرفی نظریه «تعدیل توام را رشد» می‌پردازد. این نظریه توسط هانس سینگر و با چهار عنصر معرفی می‌شود:
- حفظ رشد سریع.
- تثبیت درآمدهای ثروتمندان بزرگ در دوره‌ای محدود که ۱۰ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند.
- تغییر مسیر جریان درآمد و منابع (که رشد را نصیب ثروتمندان می‌کند) به سوی اشکال مختلف سرمایه‌گذاری.
- تخصیص سرمایه‌گذاری‌ها به نحوی که ۴۰ درصد از فقیرترین سطح جمعیت را بهره‌مند سازد.
در کنار نظریه تعدیل توأم با رشد، استراتژی نیازهای اولیه نیز به عنوان راهبردی در سمت تقاضا پیشنهاد شده است. این استراتژی به صورت عمده تأمین نیازهای اساسی تمام افراد شامل غذا، پوشاک، مسکن، بهداشت و آموزش را شامل می‌شود. این راهبرد از طریق کاهش فقر به بهره‌وری نیروی کار و امکان تداوم رشد اشاره دارد.
کتاب در بخشی از فصل اول اشاره می‌کند «در مورد ایران برآوردها نشان می‌دهد که اگر بدون توجه به مسئله فقر و بدون برنامه‌ریزی برای محدود کردن آن فرایند توسعه دنبال شود، به زمانی بس طولانی و نرخ رشد بسیار بالا و غیرواقعی نیاز است تا فرایند توسعه، مسئله فقر را حل کند». این فصل به صورت مفصل این موضوع را مورد بحث قرار می‌دهد که انتقال قدرت خرید سریع به فقرا اثرات ناپایدار کننده‌ای در پی خواهد داشت، بنابراین با توجه به شرایط مختلف (فقرا بیشتر از چه اقشاری تشکیل شده‌اند و نیاز اصلی آنان چیست) هشت روش تعدیل توزیع درآمد را ارائه می‌کند:
- کنترل قیمت‌ها؛
- اشتغال‌زایی؛
- سیاست تعیین حداقل دستمزد؛
- کنترل از طریق مالیات و یارانه؛
- توزیع کالای اساسی توسط دولت؛
- افزایش بهره‌وری طبقات کم‌درآمد؛
- انتقال قدرت خرید (کمک مالی مستقیم)؛
- توزیع مجدد ابزار تولید؛
فصل دوم کتاب به طور کلی با مسائل حاکم بر مدل‌سازی‌های اقتصادی و به تبع آن برنامه‌های توزیع درآمد شروع می‌شود. این مسائل شامل تولید و تقاضا برای نیروی کار، ساختارهای آموزشی و توزیع درآمد و مصرف است. ساختار نیروی کار ماهر و غیرماهر در بخش‌های رسمی و غیررسمی با توجه به ساختارهای آموزشی بخشی از این مسائل است، اکثر مدل‌های اقتصادی در تعدیل توزیع درآمد بر کارگران بخش رسمی تاکید دارند. در بخش توزیع مجدد مصرف نیز سوالاتی اساسی مطرح است، برای مثال یارانه‌های مستقیم برای کالاهای اساسی چه تبعات و اثراتی دارد؟
فصل سوم کتاب با اشاره به معیارهای عملی برای تعیین سطوح فقر شامل درآمد سرانه، مخارج سرانه، مخارج سرانه مواد غذایی و سهم مواد غذایی از کل مخارج به توضیح شاخص مطلوبیت – رفاه مادی یک شخص در یک مدت معین- پرداخته و معیارهای انتخاب شاخص برای تعیین سطح فقر را تشریح می‌کند. این فصل در نهایت به تجربه کشورهای کوبا، شیلی و با تفصیل بیشتری چین برای مقابله با فقر می‌پردازد.
نتیجه کلی فصل آن است که در سیاست تعدیل توزیع درآمد باید جانب عرضه و تقاضا را همسان داشت. پیشنهاد نهایی کتاب سهمیه‌بندی محدود در مورد بعضی کالاها و خدمات اساسی برای قشر محروم به همراه قیمت‌های کنترل نشده برای سایر خریداران در جهت تشویق بعد عرضه است.
فصل چهارم کتاب از طریق چهار سناریو به بررسی ابعاد فقر در هفت گروه شغلی می‌پردازد. سناریوهای طراحی شده در کتاب شامل بررسی ابعاد فقر براساس «سبد حداقل مصرف»، «هزینه سرانه پیش‌بینی شده در برنامه پنجساله اول»، «مصرف سرانه»، و در نهایت «افراد با درآمد کمتر از ۵۰ درصد درآمد سرانه» است.
پروین، سهیلا (۱۳۷۳)، روند فقر در برخی از مشاغل و عوامل مؤثر در تخفیف آن (در مناطق شهری ایران)، تهران: وزارت امور اقتصاد و دارایی.
- نویسنده معرفی کتاب: سعید هراسانی