نویسنده کتاب: علیرضا صادقی
کتاب «زندگی روزمره تهیدستان شهری (۱۳۹۰-۱۳۹۱)» را علیرضا صادقی تألیف کرده است. این کتاب درواقع رساله دکتری نویسنده است که از طریق مصاحبه با ۱۴۰ نفر و سایر شیوه‌های کیفی همچون خوانش نامه‌های محلات مورد مطالعه به مراکز دولتی و غیره به بررسی زیست تهیدستان در شهر تهران می‌پردازد.
آصف بیات درباره این کتاب می‌گوید «مطالعات پراکنده درباره جنبه‌های مختلف زندگی فرودستان شهری ایران کم نیست، ولی کاری جدی، منسجم و به روز که روشنگر ابعاد جامعه‌شناختی، سیاسی و فرهنگی ایران باشد به ندرت یافت می‌شود».
این کتاب شامل هفت فصل و یک پایان‌بندی می‌شود. این فصول به ترتیب عبارت از نظریه و روش، پوپولیسم نئولیبرال، خیریه‌ای شدن بقا، دفاع از روشنایی خانه‌ها، خودمانی‌سازی بازار، پیشروی در روزهای سخت، موتورسواران معیشتی: شورشیان جدید خیابان و بازاری شدن فزاینده قلمروهای غیررسمی است.
فصل دوم این کتاب به تشریح چگونگی شکل‌گیری سیاست‌های نئولیبرال و ترکیب آن با پوپولیسم پس از جنگ می‌پردازد. فصل سوم موضوع خیریه‌ای شدن بقای تهیدستان را بررسی کرده و اشاره می‌کند برعکس سایر کشورهای جهان که انرژی گروههای مردمی خود را در قالب جنبش‌های مختلف نشان داده است، در ایران این نیرو خود را در خلال عقب‌نشینی دولت به شکل فعالیت‌های خیریه‌ای برای بهبود زیست تهیدستان نشان داده است.
فصل چهارم کتاب به وضعیت تهیدستان پرداخته و مقاومت خرد آنان را نشان می‌دهد. در این فصل نشان داده می‌شود که چگونه مقاومت‌های منفردانه تهیدستان تبدیل به سدی ساختاری در دل حکومت می‌شود. مهم‌ترین شکل این مقاومت از نظر نویسنده مفهوم «تقسیط» است که از دل ناتوانی افراد کم‌درآمد برای پرداخت سررسیدها روییده است. فصل پنجم نشان می‌دهد که چگونه طرد بیش از پیش تهیدستان از بازار به شکل‌گیری شبکه‌های غیررسمی عرضه و تقاضا یا آنچنان که نویسنده می‌گوید «بازارهای خودمانی» شده است.
فصل ششم کتاب به تفصیل موضوع مسکن تهیدستان را مورد مداقه قرار می‌دهد. توسعه حاشیه‌نشینی در شهرها و حتی روستاها و از آن جالب‌تر توسعه عمودی خانه‌ها از طریق روابط غیررسمی و غیرقانونی بخشی از محتوای این کتاب را شامل می‌شود. کتاب ادعا می‌کند در جریان ریاضت اقتصادی جریان رسمی بازار و دولت آنچنان سفت و سخت گرفته‌اند که حتی در روستاها نیز بسیاری از افراد مجبور به اجاره‌نشینی شده‌اند. در نهایت فصل هفتم کتاب موضوع موتورسواران شهر تهران را بررسی می‌کند، پدیده‌ای که نویسنده آن را به «شورش» در خیابان تشبیه می‌کند. «موتورسواران معیشتی برای گریز از بیکاری و بهبود بخشیدن به زندگی‌شان به خیابان‌ها هجوم آوردند و توانستند مسیرها و مکان‌های شهری را اشغال کنند و فضای اجتماعی را تغییر دهند». نویسنده این استراژی تهیدستان را تحت عنوان «سیاست خیابانی» و استفاده خلاقانه از فضای عمومی برای کسب معیشیت مفهوم‌سازی می‌کند.
پیام اصلی این کتاب را می‌توان به این صورت خلاصه کرد «با عقب نشینی تدریجیِ دولت اجتماعی و پیشروی بازار به زندگی معیشتی تهیدستان، قلمروهای حاشیه‌ای یا بدیلی برای بقا شکل گرفته و یا گسترش یافتند. خیریه‌ها نیازهای فوری و اضطراری تهیدستان را تأمین می‌کنند. بازار خودمانی به تهیدستان کمک می‌کند مایحتاج روزمره و کالاهای مصرفی خودشان را سهل‌تر خریداری کنند. همچنین به نحو فزاینده خیابان‌ها مکانی برای امرار معاش خلاقانه گروههای بیکار و کم درآمد شده است و حاشیه شهرها به محلی برای سرپناه و بازتولید اجتماعی. با وجود این، داستان زندگی تهیدستان در سالهای اخیر گویای آن است که از درون تضاد قدیمی «نظم شهری» به عنوان کانون کشمکش تهیدستان و دولت، تضاد نیرومندتری سربرآورده است: حضور و شیوه زندگی فرودستان در قلمروهای «غیر رسمی» یا حاشیه‌ای که استراتژی محروم ماندگان یا بدیل ممکنی از زیستن برای تاب آوردن در برابر سختی‌های دنیای مدرن است، تکیه گاه یا میدانی برای دست اندازی نیروهای بازار شده است.
صادقی، علیرضا (۱۳۹۷)، زندگی روزمره تهیدستان شهری (۱۳۹۰-۱۳۹۲)، تهران: نشر آگاه.
- نویسنده معرفی کتاب: سعید هراسانی