فقر بهعنوان یکی از مهمترین آسیبهای اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی قدمتی به طول تاریخ زندگی بشریت دارد. بین فقر و زندگی روستایی ضریب همبستگی بالائی وجود دارد، زیرا بیش از سهچهارم فقرا در مناطق روستایی زندگی میکنند. ازآنجاکه هرگونه سیاستگذاری موفق (در راستای توسعه روستایی) مستلزم شناخت این پدیده است، لذا اطلاع از میزان گستردگی فقر حاکم بر جامعه و عوامل مؤثر بر آن، توزیع فضایی و الگوهای فضایی شکلگرفته بهوسیله آن از مسائل مهم در تدوین برنامههای کاهش فقر به شمار میرود؛ بنابراین، هدف از این پژوهش الگوسازی فضایی کاهش فقر روستایی با تأکید بر رویکرد تنوعبخشی فعالیتهای اقتصادی، سنجش میزان فقر در سکونتگاههای روستایی، بررسی عوامل مؤثر در گسترش آن، بررسی الگوی فضای فقر و ارائه راهکارهایی مناسب برای اصلاح الگوی فضایی فقر در روستاهای شهرستان میاندوآب است.
بنیان فلسفی روش تحقیق حاضر از نوع پراگماتیسم (کمی و کیفی) است. ازلحاظ هدف از نوع کاربردی و ازنظر ماهیت و روش توصیفی-تحلیلی است. جهت گردآوری اطلاعات از مطالعات کتابخانهای و میدانی با استفاده از ابزارهای فیشبرداری، جستجو در شبکه جهانی، پرسشنامه، مصاحبه نیمه ساختاریافته، مشاهده و غیره استفاده شده است. قلمرو مکانی تحقیق را روستاهای شهرستان میاندوآب تشکیل میدهند. این شهرستان طبق سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، دارای ۱۲۵۸۹۳ نفر جمعیت و ۳۷۶۳۷ خانوار روستایی و ۱۸۹ روستای دارای سکنه است که با توجه به تعداد زیاد روستاها، بر اساس فاکتورهای دوری و نزدیکی به شهر، موقعیت طبیعی و تعداد خانوار، ۲۰ درصد روستاها (۳۸ روستا) بهعنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. جامعه آماری بر اساس فرضیات تحقیق متفاوت است. ولی بهطوری کلی حجم نمونه را ۳۱۳ خانوار روستایی، کارشناسان، مسئولین روستایی، خبرگان محلی و … تشکیل میدهند که جهت انتخاب خانوارها از فرمول کوکران و جهت انتخاب کارشناسان و خبرگان محلی از روشهای هدفمند کیفی (گلوله برفی و متواتر نظری) استفاده شد.
همچنین، جهت تجزیهوتحلیل دادهها و اطلاعات از روشهای کمی (تکنیک Copras، تحلیل عاملی، SWOT و ماتریس QSPM) و کیفی (روش Q و نظریه مبنایی) بهصورت ترکیبی استفاده گردید. نتایج تحقیق نشان داد، از بین ۳۸ روستای نمونه تحقیق در سطح شهرستان میاندوآب، تعداد ۱۷ روستا معادل ۷۴/۴۴ درصد روستاها در خوشه «فقر خیلی شدید» قرار دارند و ازنظر کشاورزی، تأمین خدمات، اشتغال مولد، درآمد، مشارکت اجتماعی، امنیت، تخریب محیطی و … مردم این روستاها با مشکلات متعددی روبهرو هستند و اغلب این روستاها در بخش باروق (قسمت شرقی شهرستان) قرار گرفتهاند. همچنین، در بین روستاهای نمونه روستاهای لالهلو، قطارداش، قورقچی بهعنوان فقیرترین روستاهای شهرستان میاندوآب شناخته شدند. لازم به ذکر است که الگوی توزیع فضایی فقر روستایی در سطح شهرستان میاندوآب با توجه به آماره مورن I از الگوی خوشهای متراکم تبعیت میکند.
همچنین، در این شهرستان، «پایین بودن توان اقتصادی روستاییان» و «سیاستگذاری کلان اقتصادی دولت» با مقدار ویژه ۱۷/۷ و موانع اجتماعی، نارسایی خدمات و سرمایهگذاری محدود بهعنوان مهمترین عوامل مؤثر بر گسترش و پخش فقر روستایی در شهرستان میاندوآب شناخته شدند. در همین راستا، راهکارهای که در جهت مقابله با پخش فضایی و تغییر الگوی فضایی فقر روستای در محدوده موردمطالعه شناسایی شدند عبارتاند از؛ «تنوعبخشی اقتصاد روستایی»، «اعطای اعتبارات خرد به روستاییان»، «سیاستهای اقتصادی و فقرزدایی دولت»، «افزایش ظرفیتهای اجتماعی» و غیره. در این میان، مهمترین راهکار کاهش فقر روستایی در روستاهای شهرستان میاندوآب توجه به رویکرد " تنوعبخشی اقتصاد روستایی " در بخش زراعی و غیرزراعی است. چنانچه تنوعبخشی موجب تحرک و به چرخش افتادن اقتصاد روستایی و افزایش سطح رفاه خانوارهای روستایی میشود.
- ولائی، محمد. ۱۳۹۸٫ «الگوسازی فضایی کاهش فقر روستایی با تأکید بر رویکرد تنوعبخشی فعالیتهای اقتصادی مطالعه موردی: شهرستان میاندوآب». استاد راهنما: میرستار صدر موسوی. دانشگاه تبریز، دانشکده برنامهریزی و علوم محیطی.