هدف این پژوهش، ساخت و اعتباریابی مقیاسی برای سنجش فقر اطلاعاتی و بررسی متغیرهای پیش‌بین آن در شهروندان اهوازی است. تا بدین‌وسیله بتوان به مجموعه‌ای ترکیبی از مؤلفه‌ها و گویه‌های کمّی و کیفی اثرگذار بر فقر اطلاعاتی دست یافت تا گامی در جهت بهبود ارزیابی و کاهش فقر اطلاعاتی برداشته شود. پژوهش حاضر کاربردی است و در دو مطالعه جداگانه، اول به روش «آمیخته اکتشافی» و سپس به روش معادلات ساختاری انجام شد. جهت ساخت مقیاس فقر اطلاعاتی، در گام اول گویه‌های متناسب از متون استخراج و با استفاده از پنل دلفی در اختیار متخصصان قرار گرفت که درنهایت ۳۱ گویه انتخاب گردید.
در این بخش پژوهش ابتدا از روش تحلیل عامل اکتشافی و درنهایت به‌منظور تأیید مقیاس ساخته‌شده در پژوهش از روش تحلیل عامل تأییدی استفاده شد. جهت انجام تحلیل عامل اکتشافی و تأییدی ۴۱۵ پرسشنامه به روش تصادفی انتخاب گردید. در مطالعه دوم نیز از روش معادلات ساختاری استفاده گردید. جامعه پژوهش حاضر کلیه افراد ۱۵ سال به بالای شهر اهواز بود که پس از نمونه‌گیری به روش تصادفی چندمرحله‌ای ۵۲۰ پرسشنامه جهت مطالعه دوم گردآوری شد.
نتایج تحلیل عاملی جهت ساخت مقیاس، ۳۱ گویه را تأیید نمود که این گویه‌ها با استفاده از تحلیل عامل اکتشافی در ۵ عامل سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی، دسترسی به اینترنت و استفاده از آن، دسترسی به کتاب و کتابخانه، مهارت‌های دیجیتالی و عوامل رفتاری دسته‌بندی شدند. مدل نهایی بدون نیاز به اصلاح از برازندگی مناسبی برخوردار بود. در مطالعه دوم نتایج پژوهش وجود رابطه معنی‌دار بین فقر اطلاعاتی و تحصیلات، جنسیت، محرومیت اجتماعی، مشارکت اجتماعی، سرمایه اقتصادی را تأیید کرد اما وجود رابطه بین فناوری هراسی و فقر اطلاعاتی تأیید نشد. بررسی تعاریف متعدد و بررسی ابعاد مختلف فقر اطلاعاتی نشان داد این پدیده را می‌توان در چهار بعد اساسی دسته‌بندی کرد که هرکدام می‌توانند زیرمجموعه‌های خود را داشته باشند.
بر این اساس به نظر می‌رسد کمبود دسترسی به اطلاعات، ضعف در مهارت دستیابی و استفاده از اطلاعات و رفتارها و دیدگاه‌های فرهنگی و اجتماعی فرد می‌تواند وضعیتی را شکل دهد که منجر به فقر اطلاعاتی گردد. در پژوهش حاضر نیز وجود همین ابعاد در تبیین فقر اطلاعاتی تأیید شد و مؤلفه‌های دسترسی (کتاب و اینترنت)، مهارت دستیابی، استفاده (شامل سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی) و عوامل رفتاری تأیید گردید. بررسی این پدیده ۳۱ گویه را تأیید نمود که می‌تواند جهت سنجش این پدیده مورداستفاده قرار گیرد. بر اساس مقیاس ساخته‌شده مشخص شد فقر اطلاعاتی می‌تواند با زیرساخت‌های مرتبط با اطلاعات، افزایش تعداد کتابخانه‌ها و منابع آن‌ها، تقویت دسترسی به اینترنت و آموزش سواد اطلاعاتی مرتبط باشد. همچنین نتایج فرضیه آزمایی نشان داد جهت کاهش فقر اطلاعاتی نیازمند کاهش محرومیت اجتماعی و توجه به تحصیلات و افزایش مشارکت اجتماعی و سرمایه اقتصادی در جامعه هستیم.
- پورخلیل، ندا. ۱۳۹۹٫ «ساخت و اعتباریابی مقیاس فقر اطلاعاتی و بررسی برخی متغیرهای پیش‌بین آن در شهروندان اهوازی». استاد راهنما: عبدالحسین فرج‌پهلو. دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.